Meerschuim Turkenkop

augustus 2003

Het uitbeelden van exoten en vooral Turken met tulbanden is geliefd bij tabakspijpen en werd al in de achttiende eeuw tot in de finesse door porseleinfabrieken uitgewerkt. Zonder twijfel is deze majestueuze portretkop van een Turk met tulband op die scheppingen geïnspireerd en zijn alle kenmerken bijna slaafs overgenomen. Toch vond de vervaardiging pas plaats toen de Turkomanie al voorbij was, namelijk in de eerste helft van de negentiende eeuw. Hoewel stoer en goed van verhouding is de voorstelling volledig te herleiden zonder ook maar iets eigens te hebben. Voor wie goed oplet is één kenmerk typisch negentiende eeuws en dat is de baard van de voorgestelde, die bij achttiende eeuwse versies in porselein niet voorkwam. De tulband is als gebruikelijk voorzien van een zogenaamde chelengk, een decoratieve speld met pluim met daaronder de kenmerkende halve maan. Aardig detail is wel dat de maan op de tulband op het zilveren deksel wordt herhaald. Waar de porseleinen tegenhangers altijd een klepdeksel met scharnier hebben, is hier juist een klemdeksel toegepast, dat met een kettinkje van zilver aan de manchetring is geborgd. Het steeleind is met een band met gestileerde acanthusbladeren afgezet. Bijzonder aan dit voorwerp is wel dat het een gesigneerde meerschuimpijp betreft, op de manchet is de naam van de pijpenmaker Roth ingedrukt, indertijd in Budapest werkzaam. Het object bleef bewaard met het bijbehorende etui. Praktisch is dat de pijp in het etui te roken is en dan steekt het zilveren dekseltje met maantje er pontificaal boven uit. Zo in gebruik bleef het kwetsbare meerschuim voor beschadigingen en lelijke verkleuringen behoed.

Amsterdam Pipe Museum APM 17.134