Totempijp van de Haida

november 2022

Op Queen Charlotte Island aan de westkust van Canada wordt een bijzondere steensoort gevonden, argilliet. Het woord is afgeleid van het Franse woord argille dat naar kleisteen verwijst en een hoog leemgehalte heeft. Het is een koolzwarte steen nauw verwant aan leisteen die zich goed laat snijden. De steen wordt vooral gevonden in de groeve bij Slatechuck Mountain in de bovenloop van gelijknamige kreek op Grahameiland. De beeldsnijkunst van de Haida is als een van de weinige kunstvormen aan de noordwestkust van Amerika het exclusieve recht van één culturele groep. Het volk Haida uit dit gebied wint deze steen om snijsculpturen te maken bestemd voor de verkoop aan zeelieden en toeristen. Deze kunstige beeldhouwwerkjes waaronder vooral talloze tabakspijpen zijn vanaf hun ontstaan rond 1800 wereldberoemd. Die bekendheid is mede dankzij de aansprekende uitbeeldingen, waarin allerlei figuren in een herkenbare stilering. Beren en vogels zijn zeer geliefd, daarnaast zien we talloze mensuitbeeldingen. Bij de Haidapijpen gaat het met name om zogenaamde panelpijpen, vlakke platen overwoekerd met figuren. Daarnaast worden ook totempalen gemaakt, die sterker driedimensionaal uitgewerkt zijn met een verticaal accent. Bij de onderhavige pijp ontbreken de hoofdkenmerken van beide soorten. Zo mist de vlakke uitvoering van de panelpipe, maar de pijp volgt ook het verticale accent van de totempaal niet. Toch is het een heuse tabakspijp met een pijpenkop verbonden met een rookkanaal eindigend in een mondstuk, maar alles verstopt in de voorstelling. Bijzonder aan dit product is dat de uitbeeldingen in uiteenlopende stijlen zijn uitgevoerd die qua schikking eerder op Picasso dan op de Haida terugvoeren en dat maakt deze pijp juist zo exclusief. We zien een gestileerde vissenkop en een ander dier naast mensenhoofden of delen daarvan en de elementen gaan ongemerkt van het ene in het andere over. De traditie van het steensnijden wordt tot op de dag van vandaag voortgezet, maar deze wonderlijke schepping moet rond het jaar 1900 tot stand gekomen zijn.

Amsterdam Pipe Museum APM 24.603