Een tubular met vleugels

mei 2022

De primitiefste rookpijp is de tubular ofwel de buisvormige pijp, een rookinstrument vooral bedoeld voor wie in een lighouding wil roken. Bij Indianenvolken zien we die wens geregeld, maar ook elders in de wereld bestaat dat gebruik. Zeker is wel dat in Zuid-Amerika de tubular algemener is dan waar ook elders ter wereld. Specifiek voor de zuidelijke tubulars is het vleugelvormige mondstuk dat het uiterlijk van het voorwerp bepaalt. De hier getoonde pijp met zijn driehoekige beet die naar twee zijden is afgevlakt is daarvan een mooi voorbeeld, maar deze pijp biedt nog iets extra speciaals. De zone tussen mondstuk en ketel is hier niet rond zoals gebruikelijk maar sterk afgeplat tot een vierkant dat wijd uitsteekt buiten de feitelijke pijp. Door deze dominante vorm is het silhouet van de pijp volledig afwijkend van de standaard buispijp. Ook de aantrekkelijke toegevoegde decoratie maakt deze pijp extra bijzonder. Aan weerszijden van het iets gewelfde vlak is een identiek geometrisch patroon geschilderd, dat bestaat uit drie banen van overhoekse vierkanten als een ketting aaneengeregen. Speels is de kleuring waarbij de middenbaan donkere ruiten vertoont, de buitenste ruiten daarentegen zijn juist spiegelbeeldig en staan in een donker veld. Aan het uiteinde van de reeks zijn de ruiten half afgesneden waarmee de continuïteit van de denkbeeldige ketting wordt geaccentueerd. Deze tubular is afkomstig van de Gran Chaco in Paraguay en staar daarom bekend als Paraquaayse of Chaco-pijp. Qua functie gaat het niet om een tabakspijp. De Chaco gebruiken de pijp als een sigarenhouder. Er gaat dus geen verpulverde tabak in, maar de pijp fungeert als houder van stijf samengerolde tabaksbladeren. De kunst van het roken lag vooral in het vullen van de pijp, want bij het stoppen is het zaak het bladwerk zo te rollen dat valse trek wordt voorkomen. Dat vraagt wel enige oefening. Juist omdat de tabak overwegend buiten de pijp brandt bleef de pijp zelf bespaard tegen inbranden. Dat is mede de reden waarom deze pijp zo prachtig geconserveerd is. Hoe lang dat is valt niet te zeggen, maar anderhalve eeuw is het zeker.

Amsterdam Pipe Museum APM 24.446