Dozen voor pijptabak
Een Duitser schreef ooit dat Hollanders Dosentrager waren. Zij stonden bekend altijd een koperen tabaksdoos bij zich te hebben, waarin hun voorraad tabak voor die dag. In ieder geval is de messing tabaksdoos, in de wandel koperen tabaksdoos genoemd, een typisch Hollands artikel. Zij zijn bij vele duizenden gemaakt en bij even zo grote aantallen versleten. Dozen in patente staat overgeleverd zijn schaars.
De Hollandse tabaksdoos verandert met de omvang van de tabaksconsumptie, de welstand van de gebruiker en natuurlijk de mode. De oudste passen in de handpalm en hebben aan het scharnier, binnenin een klein stoppertje, nodig om de tabak in de kleine pijpenkoppen aan te drukken. Summum van luxe was een doosje van schildpad. Vanaf 1700 is de doos ovaal of met afgeschuinde hoeken. Interessant zijn zij vooral vanwege de iconografische boodschap die deksel en bodem tonen, als spiegel van de Hollandse aard. Religieus, met verwijzing naar Bijbelteksten, maar ook met de afbeelding van stadspanaroma’s of bijzondere gebeurtenissen. Zo werd ook de veepest uitgebeeld die de Zeven Provinciën ooit teisterde. Passend bij het godsdienstige gevoel is de tabaksdoos in de vorm van een kerkboek, op de platten met een godsvruchtige boodschap gegraveerd.
En dan is er natuurlijk de liefde, liefst erotisch, al of niet achter een klepje, maar altijd met een moralistische ondertoon. Het verlaten worden is een ander populair thema. Onduidelijk is of dat als waarschuwing voor de trouwe huisman gold of juist een uiting was voor de flierefluiter die altijd weer alleen achterbleef.
Naast de traditionele koperen dozen zijn er luxe exemplaren van andere materialen: van gedrukt buffelhoorn of walvisbalein. In de Oost zijn dozen gemaakt van gezwart metaal met goud, het zogenaamde Sawasa, maar in puur Hollandse vorm. Later zien we witmetaal dat het luxere zilver moet imiteren. In de negentiende eeuw wordt de beschilderde blikken tabaksdoos populair. Ook hout is voor het snijden van tabaksdozen gebruikt. Een curieus voorbeeld is versierd met ingezette spiegeltjes.
