De museumorganisatie

Het beleid

Het museum voert vanzelfsprekend de primaire museumtaken uit: het beheert de unieke collectie, archiveert, verricht wetenschappelijk onderzoek, geeft publicaties uit en verzorgt educatieve projecten. Ook initieert en participeert het in tentoonstellingen om een groter publiek te verbinden aan het rijke verhaal rondom de tabakspijp en het roken. Daarnaast streeft het museum financiële onafhankelijkheid na, met als doel om in 2020 te kunnen functioneren op basis van eigen inkomsten zonder te steunen op particuliere donaties. Tevens dient dan een eigen vermogen te zijn opgebouwd dat voldoende is om vijf jaren exploitatie te kunnen overbruggen.

Om het museum bedrijfsmatig deze solide basis te geven zijn additionele activiteiten noodzakelijk. Daartoe heeft het bestuur het Cultureel Ondernemingsplan opgesteld. Dit ondernemingsplan schetst de bedrijfsdoelen voor de komende jaren als leidraad voor bestuur en medewerkers. Met dit plan krijgen ook externen, zoals publieke en private fondsen, een beeld waar het Amsterdam Pipe Museum naar streeft op de korte, middellange en lange termijn en via welke middelen de stichting deze doelen wil realiseren.

Het Amsterdam Pipe Museum is in feite een schoolvoorbeeld van cultureel ondernemerschap: zonder subsidie worden de beheerstaken uitgevoerd op basis van eigen inkomsten en particuliere donaties. Incidenteel wordt op projectbasis een beroep gedaan op subsidies van de overheids, publieke of private fondsen. Door de onafhankelijkheid van sponsors heeft het Amsterdam Pipe Museum kunnen voorkomen dat het beheer en de collectie zelf worden bedreigd in hun voortbestaan zoals bij de aan de tabaksindustrie gerelateerde collecties gebeurde.

Een efficiëntere bedrijfsvoering kan bereikt worden door voor deelgebieden aparte doelstellingen te formuleren, waarbij steeds de collectie de kern van alle activiteiten blijft vormen. De volgende onderwerpen worden in de paragrafen hieronder besproken:

• museumcollectie
• onderzoek en informatie
• publiek
• bedrijfsvoering van museum en museumwinkel

Museumcollectie

De museale collectie van het Amsterdam Pipe Museum met uitingen van de rookcultuur van over de hele wereld is een product van vijftig jaar consistent verzamelbeleid. Toch vergt deze collectie nog altijd regelmatig aankopen om up-to-date te blijven. Deze aankopen moeten kwalitatief hoogstaand zijn en zijn bedoeld als invulling van een lacune in de bestaande collectie. Daarnaast geniet het documenteren van de collectie hoge prioriteit. Kennis - ook uit publicaties van derden - wordt nauwgezet bijgehouden en expertise wordt vastgelegd. Dit alles behoort tot de taak van de conservator.

Naast de permanente expositie in Amsterdam kunnen delen van de collectie op andere plaatsen worden tentoongesteld. Een tweede presentatie was van 2004 tot 2015 te zien in het Nederlands Openluchtmuseum in Arnhem, waar een wereldwijd overzicht van de tabakspijp gegeven werd. Door bij te dragen aan exposities van anderen dient het museum een educatief doel en krijgt tevens grotere naamsbekendheid.

Een omvangrijk digitaliseringsproject vanaf 2008 heeft er voor gezorgd dat alle gegevensbestanden van het Amsterdam Pipe Museum in een centrale database beschikbaar zijn. In een enkel content management system zijn gegevens over de objecten in de collecties, de makers, de literatuur, archiefgegevens en andere documentatie samengebracht en onderling aan elkaar gelinkt. Vanzelfsprekend staat deze ver doorgevoerde informatiestructuur niet alleen de conservator ten dienst, maar het speelt ook een rol voor het publiek en voor onderzoek van derden. Op de website www.pipemuseum.nl zijn de collectiedatabase en de bibliotheek ontsloten. De andere bestanden volgen in de toekomst.

Onderzoek en informatie

Het Amsterdam Pipe Museum is in de loop van de decennia het toonaangevende kenniscentrum op het gebied van de historie van het roken en de tabakspijp geworden. De jarenlange studies naar de Nederlandse bodemvondstpijp gaf het museum een positie in de archeologische wereld. Voortgaand onderzoek bracht publicaties voort over andere Europese rookpijpen en zelfs etnografische onderwerpen. Het Nederlandse onderzoek leidde tot twee standaardwerken die het museum zelf uitgaf, het Handboek over de Nederlandse kleipijp en het omvangrijke Merkenboek. Daarnaast verzorgde conservator Don Duco meer dan tweehonderd artikelen. Om de expertise uit te dragen verschijnen nog altijd deelstudies over het vakgebied, op deze website en elders.

De expertise van het Amsterdam Pipe Museum wordt in binnen- en buitenland benut doordat de conservator regelmatig om advies wordt gevraagd. Het gaat vooral om determinaties van bodemvondsten of historische vragen over de rookcultuur wereldwijd. De verzoeken komen van musea, universiteiten, archeologische diensten of van particulieren. Deze dienstverlening is ook voor het museum van belang omdat het de eigen kennis voedt. Daarnaast levert het grotere bekendheid voor de museumcollectie op. Dit geldt zeker voor een bijzondere vorm van informatieverstrekking, die aan filmproducenten die voor advies over de rookwaar die zij gebruiken in hun speelfilms bij ons aankloppen.

Door de verdere publicatie van de collectie en de lancering van de resultaten op de website www.pipemuseum.nl zal de openbaarmaking van onderzoek van het Amsterdam Pipe Museum worden voortgezet. Naast het ‘analoge' onderzoek aan de hand van de objecten, zullen nieuwe mogelijkheden ontstaan doordat ook archieven elders in de wereld digitaal worden ontsloten. Daarbij wordt natuurlijk gestreefd naar samenwerking met andere onderzoekers, zoals ook in het verleden is gebeurd. Met name op het gebied van de archeologie strekken de contacten wereldwijd, van St. Petersburg tot New York.

Publiek

De bekendheid van het Amsterdam Pipe Museum bij het algemene publiek is al in de jaren 1980-1990 bestendigd, toen het museum nog als Pijpenkabinet in Leiden gehuisvest was. Door de aanhoudende anti-tabakcampagnes sinds het laatste decennium van de vorige eeuw is het moeilijker het cultuurhistorisch belang van de pijpencollectie onder de aandacht van de pers en publiek te brengen.

Sinds 1996 is het museum op een publieksaantrekkelijke locatie in het centrum van Amsterdam heropend, aan de Prinsengracht tussen het Leidseplein en het Rijksmuseum. De permanente presentatie is in de historische ambiance van een Amsterdams grachtenhuis te zien en omvat ruim 2000 objecten. In combinatie met het historische interieur van het pand is de vaste expositie voor bezoek extra attractief. Dat blijkt wel uit het hoge aandeel buitenlandse bezoekers vanuit de hele wereld.

Het belang van de virtuele bezoekers is groot en zal alleen nog maar toenemen. De website van het Amsterdam Pipe Museum valt goed bij het internationaal toerisme, dat met alle voor de hand liggende zoekwoorden het museum kan vinden. Ook hier zien we een oververtegenwoordiging van buitenlandse bezoekers.

Vanaf 2013 wordt extra aandacht besteed aan de zichtbaarheid, bekendheid en bezoekerstevredenheid. Zo is het museum aangesloten bij zowel de nationale Museumkaart als de IAmsterdam-Card. Positieve reacties en beoordelingen worden gesignaleerd op de eigen pagina op Tripadvisor en het Franstalige Petit-Futé. Via Facebook zend het museum regelmatig nieuws uit over activiteiten en aanwinsten. Om de verbinding met het publiek te versterken worden sinds 2021 ook Youtube video's gemaakt en gedeeld.

Bedrijfsvoering

De museumwinkel met de naam Amsterdam Pipe Shop genereert een belangrijk deel van de inkomsten voor het Amsterdam Pipe Museum. Toch is het van groot belang dat de omzet nog verder toeneemt om een stabiele financiële basis voor het museum te kunnen garanderen. Dit zal worden bereikt door het assortiment verder uit te bouwen en het specialisme nog verder aan te scherpen. Optimale service en gedegen informatie vormen een onmisbare basis voor klantvertrouwen en voor groei van de omzet. Het unieke van de museumwinkel is dat naast een gespecialiseerd artikel ook de juiste actuele en historische kennis over dat product aanwezig is.

Een nieuw ontwikkelde verkoopstrategie is de internet-verkoop. Een speciale webshop met bestelmogelijkheid van een select aantal artikelen speciaal gericht op de pijproker sis gekoppeld aan deze website. Deze activiteit levert als extra een aanvullende publiciteitsimpuls voor het museum op.

Voor een optimale exploitatie bleek het nuttig om de functie van directeur bij de Stichting te benoemen: iemand die op operationeel niveau meewerkt op het gebied van bedrijfsvoering, financiën, private funding en cultureel ondernemerschap. In 2013 is het mogelijk geweest een dergelijke directeur aan te stellen. Met een afgeronde studie Cultureel Ondernemerschap en ruime ervaring kon zij een extra impuls geven aan de publiciteit en promotie. Het Amsterdam Pipe Museum bleek een gunstige springplank naar een andere functie in de culturele wereld en daarom bleef de directeur slechts een jaar aan. Inmiddels is deze vacature intern ingevuld, zij het onbezoldigd.