De museumorganisatie

De stichting

Het Amsterdam Pipe Museum met haar collecties pijpen en documentatie, is ontstaan vanuit het besef dat in Nederland geen systematisch verzamelbeleid bestaat voor de materiële cultuur van de rookpijp. Ook het ambacht van het pijpenmaken en de traditie van het pijproken kennen geen museale belangstelling. Sterker nog, binnen de Nederlandse museumwereld worden de laatste jaren steeds vaker collecties opgeschoond door collectieonderdelen af te stoten of zelfs hele musea te sluiten. Juist omdat er nauwelijks musea zijn met een verzamelbeleid rond het roken, maken tabaksgerelateerde voorwerpen regelmatig deel uit van af te stoten museale collecties. De sluiting en uitverkoop van het bedrijfsmuseum van Douwe Egberts te Utrecht in 2003 was een droef hoogtepunt in deze tendens. Dit werd gevolgd door de veiling van het Niemeyer Tabaksmuseum uit Groningen in 2011. Gelukkig heeft het Amsterdam Pipe Museum uit beide museumcollecties de mooiste objecten kunnen veiligstellen.

De basis voor het Amsterdam Pipe Museum als hoeder van de - inmiddels bedreigde - cultuur van het pijproken is te vinden in de stichtingsakte van Stichting Pijpenkabinet. Deze stichting, opgericht in 1989, laat in haar doelstelling zien wat de initiatiefnemer Don Duco voor ogen had. Intussen is de juridische structuur een keer vernieuwd en aan de eisen van de tijd aangepast, maar het beoogde doel blijft hetzelfde. De kern van het museum is nog altijd de collectie pijpen en gerelateerd objecten die Duco allereerst zelf bijeenbracht. In de loop van vijftig jaar is daaraan veel toegevoegd uit particuliere en openbare museale collecties, zoals hierboven reeds aangegeven. Acquisities uit buitenlandse musea en van particuliere verzamelingen staan meer in detail beschreven in de webpresentatie 'Verzamelaars en hun passie'.

In de volgende paragraaf wordt de betekenis van de tabak en de rookcultuur in enkele zinnen beschreven; te kort om recht te doen aan 2500 jaar wereldwijde traditie, maar goed om even te focussen op de reikwijdte van de collecties. Daarna volgt de meer formele doelstelling en de missie van het Amsterdam Pipe Museum.

25 eeuwen rookcultuur

Vanaf 500 vóór Christus is er in Centraal- en Zuid-Amerika tabak gerookt. Pijpen als grafgift getuigen van de culturele en spirituele betekenis van het roken. De afgelopen 500 jaar, sinds Columbus, is de tabak over de wereld verspreid, tot in elke uithoek van de vijf continenten. De rookcultuur omvat dus 2.500 jaar! Tot aan de betrekkelijk recente doorbraak van de sigaret is de pijp met alle accessoires het rookinstrument bij uitstek geweest. De rookpijp vertegenwoordigt oneindig veel culturele tradities die tot uitdrukking komen in materieel en immaterieel opzicht. Materieel zien we dat in de materiaalkeuze, de vormgeving en decoratie. In immaterieel opzicht uit zich de diversiteit in tradities in gender- en status-factoren, dus typische pijpen voor mannen of voor vrouwen, voor eenvoudige mensen en voor belangrijke functionarissen. Op deze manier kunnen we de pijp waarderen als een spiegel van de samenleving

Het roken is steeds zo algemeen geweest dat het tot in alle facetten van het dagelijks leven en de sociale omgang is gaan behoren. Toch heeft de pijp en de cultuur van het roken ook vanuit statusbehoefte tot de meest uitzonderlijke kunstzinnige uitingen geleid: de pijp als kunstvoorwerp. Dankzij deze grote verscheidenheid geeft de rookpijp aanleiding tot ‘story telling' vanuit veel invalshoeken: kunsthistorie en sociale geschiedenis, ontwikkeling van techniek, handelsgeest en meer. Juist in een tijd waarin individualisering, hedonisme en globalisering in hoge mate deel van de maatschappij uitmaken, is de presentatie van deze verhalen van meerwaarde voor het wereldbeeld van de mens.

Het Amsterdam Pipe Museum biedt met zijn collectie alle mogelijke voorbeelden van deze rooktradities. Vandaar dat het motto van het museum luidt: the world-wide culture of smoking. Dat motto komt naar voren in de permanente presentatie in het Amsterdamse museum maar ook bij onderzoek naar alle aspecten van de rookcultuur. Publicaties en webpresentaties openbaren de kennis hierover, voor studie en genoegen. Dit is in wezen het doel van het museum en daarmee ook de leidraad voor het bestuur en de medewerkers.

Doelstellingen en missie

Museale verzamelingen van objecten rondom het roken en de bijbehorende informatie in de vorm van publicaties en archiefbronnen waren tot de initiatieven van het Amsterdam Pipe Museum uiterst summier en vooral onprofessioneel. Ons museum heeft zich ten doel gesteld deze lacune in Collectie Nederland en in de kennis op dit gebied in te vullen. Thans omvat het verzamel- en onderzoeksterrein van het museum de rookpijp wereldwijd zonder begrenzing in tijd. De collectie van het Amsterdam Pipe Museum is uniek en vormt geen doublure in Collectie Nederland.

Missie
Het Amsterdam Pipe Museum ambieert om het internationale centrum op het gebied van de rookcultuur en in het bijzonder van de tabakspijp te zijn. Dit centrum moet een grote zichtbaarheid hebben zowel voor wetenschap (inclusief collega's in de museumwereld) als voor een breder publiek. De Stichting heeft al een centrale positie verworven als hoeder van de rookcultuur binnen Collectie Nederland. Zij wil deze vergroten door een actief beleid op het gebied van acquisitie, onderzoek en publicatie (in gedrukte en elektronische vorm) in Nederland en daarbuiten*).

Doelstelling
Het Amsterdam Pipe Museum stelt zich twee hoofddoelen. De eerste is het in stand houden en uitbreiden van het museum in Amsterdam met de diverse collecties pijpen en aanverwante objecten, benevens het onderhouden en uitbreiden van de bibliotheek en documentatiebestanden. Tweede speerpunt is het bevorderen van de belangstelling voor en de studie naar de rookpijp als mondiaal cultuurhistorisch fenomeen.

*) Een recent voorbeeld van een nieuw soort publicatie op initiatief van het Amsterdam Pipe Museum is de website www.pipeportal.eu waarop diverse musea in Europa een deel van hun collectie tonen in een gezamenlijke database.