Rokersprenten etnografisch

Interesse in de gewoonten van andere volken heeft altijd bestaan. Al sinds de grote ontdekkingsreizigers gaan kunstenaars mee om deze exotische gebruiken vast te leggen, met daarbij ook het roken. Prenten, tekeningen en schilderijen zijn de beste bron om de rookpijp in zijn gebruikssituatie te leren kennen, beter nog dat reisverslagen die louter de beschrijving bieden.

Zo zijn landstypen en volkeren nauwgezet geportretteerd compleet met hun favoriete tabakspijp en in de kenmerkende rookhouding. In het silhouet van de roker zien we dat de pijp vaak dominant is en een duidelijke rol speelt in de identiteit van de voorgestelde. Voor de kunstenaar is een tabakspijp een dankbaar object. Het doorbreekt het silhouet van de voorgestelde en vaak krijgt de pijp met wat extra steellengte een beter optisch resultaat. Bovendien geven rookwolken de voorstelling een extra dimensie. Bij het beoordelen moeten we wel kritisch blijven, want de artistieke vrijheid van de kunstenaar speelt mee.

Vanaf het midden van de negentiende eeuw wordt het voor de upper-class mogelijk om reizen te maken door het Nabije-Oosten. Dit geeft een impuls tot een nieuwe kunststijl, het Oriëntalisme. Naast de traditionele rookpijpen neemt de waterpijp een voorname plaats in bij deze afbeeldingen. Voor de West-Europese markt zijn dergelijke prenten extra aantrekkelijk. Zij laten een exotisch gebruik zien dat hier amper bekend was en een dankbaar gespreksonderwerp werd. Overigens geldt hetzelfde voor het opiumschuiven. De meeste West-Europeanen kennen die vorm van roken uitsluitend uit verhalen en van prenten. Helaas wordt bij die opiumprenten nogal eens een fout beeld van het zogenaamde schuiven gegeven. Veel prentmakers waren zich dat bewust maar wilden vooral het exotische karakter benadrukken om de verkoop te stimuleren.

In de Indiase miniaturen zien we hoe de Indiërs zichzelf als pijprokende man of vrouw afbeelden, hetzelfde geldt voor Perzië. Uit Japan kennen we de wat karikaturale prenten die de Hollandse koopman met zijn Goudse pijp uitbeelden.