Pronkzilver op een zakvorm

februari 2022

In Zuidwest-Duitsland, omgeving Zwarte Woud in het huidige Baden-Württemberg vertoonde de negentiende eeuwse roker van stand zich liefst met een met zilver opgesmukte tabakspijp. De afgebeelde pijp is daarvan een treffend voorbeeld. Hoewel de gewoonte van het beslaan van een tabakspijp met zilveren ornamenten vermoedelijk in Ulm bedacht is, reikte zij over een veel groter gebied. Dankzij het zilverwerk oogt de afgebeelde pijp alleszins Ulm, maar de vorm van de ketel is dat weer niet. Deze zit tussen de bekende zakvorm en de Hongaar, de eerste een laag model met een sterke bolling, de tweede een slankere hoge cilindrische ketel. Beide vormen zijn bekend van de Oostenrijk-Hongaarse meerschuim pijpen, we zien ze zelden in hout. Hoewel bekend is dat de Ulmer houtdraaiers ook andere modellen maakten die aansluiten bij een stijl die elders heerste is het voorkomen van een beslagen pijp van een niet-Ulmer type toch tamelijk ongewoon. Wat we vaak zien bij dat pijpenbeslag is het gebrek aan eenheid. Allerlei ornamentjes werden met spijkertjes op het hout genageld, soms bijna lukraak, vaak wel in een mooi ritme ofwel egaal over het oppervlak verspreid, maar qua onderwerp lang niet altijd samenhangend. Dat is bij deze pijp anders. Rondom de ketel zien we drie ornamenten met vogels: voorop een pelikaan met jongen, aan beide zijkanten een monumentale zwaan in aanvalshouding met uitgeslagen vleugels. De ketelbasis en steel zijn voorzien van kleinere decoratieve motiefjes: knorren, cartouches en kroontjes, deels in neo-rococo stijl. Zoals gebruikelijk wordt de ketel afgesloten met een klepdeksel, hier met een knap gedreven roterende bloemrozet met fraai gearceerd hart. De gladde steelplaat met steelhouder van zilver steekt af door de eenvoud, waardoor de aandacht juist op het andere zilverwerk gericht blijft. Al met al heeft het zilverbeslag er voor gezorgd dat van een eenvoudige houten pijp een luxe voorwerp is gemaakt. Daar sluit het insteekroer bij aan: kunstdraaiwerk in hoorn met een ivoorkleurig getordeerd tussenstuk. Het steeleind heeft een slap voor comfortbel hanteren van de pijp voorzien van het gebruikelijke knopenroer. Al met al een indrukwekkende pronkpijp met een uitstekende gebruiksfunctie.

Amsterdam Pipe Museum APM 24.394

Archief object van de maand