Oriëntaalse met juwelen

maart 2022

In onze tijd waarin overgevoeligheid over huidskleur steeds weer wordt benadrukt, kun je je met de afgebeelde pijp beter niet vertonen. Indertijd was dat anders, toen ging het om een geweldige blikvanger en daar is ook alles voor gedaan. Kort na 1800 toen deze pijp werd gemaakt was kunstmeerschuim een nieuw en bijzonder materiaal. Omdat deze pasta niet de meest ideale kleur heeft, werd zij afgewerkt met een glanzende zwarte kleurstof. Zo kreeg deze Oriëntaalse vrouw het uiterlijk van een negerin. Alles uit de Levant was populair met de tulband als meest iconische symbool die dan ook veelvuldig werd afgebeeld. De merkwaardige combinatie van Oosters en Afrikaans maakt de uitbeelding nog exotischer. Het geheimzinnige materiaal zou indertijd ook als zwartlak gezien kunnen zijn, met de zeldzame glans van het onbekende Japan. Toch is de portretkop niet echt verfijnd gemodelleerd, de steel is te zwaar, het ornament aan het steeleind een slappe rocaille en de wonderlijke wipneus past slecht bij een Oriëntaalse. Het meest opvallend is echter de opsmuk. Geen moeite is bespaard de pijp tot een kostbaar artikel te verheffen. Zo zijn de ogen van maansteen in een vatting van zilver en de lippen van heuse koraal. De oorhangers zijn geslepen topazen hangend aan een gouden montage. De speld aan de voorzijde toont een grote wijnrode steen gezet in een lijst van transparante flonkers terwijl de pluim bezet is met briljant geslepen glitterstenen. Aan weerszijden van de ketel zien we eenzelfde zilveren vatting in rozetvorm eveneens bezet met flonkerende stenen. Van een andere orde is het zilveren deksel dat aan de bovenzijde rondom acht cabochon geslepen stenen bevat met een negende veel grotere in het midden. Het zijn prachtige meerkleurige stenen in een aantrekkelijke variatie. De gezaagde ondergrond die de lucht toe moet laten is in filigrein opengezaagd en heeft zelfs binnenin nog een grote siersteen. Toch is het niet alles goud dat er blinkt. De zettingen ogen wellicht als platina maar zijn het niet en de briljant geslepen stenen flonkeren dat het een lieve lust is maar zijn geen diamanten maar geslepen kwarts. Toch zal de roker die zich deze pijp aanschafte goede sier hebben gemaakt door zich met zo’n letterlijk schitterende pijp te vertonen. Zeker omdat deze pijpenkop gemonteerd was aan een flexibele steel van gevlochten zilverdraad. Waar de pronk plaats vond weten we niet. Het zou wel eens in Rusland geweest kunnen zijn, de enige bekende variant bevindt zich in de Hermitage in Sint-Petersburg.

Amsterdam Pipe Museum APM 24.437

Archief object van de maand