De pasja van Gambier

mei 2015

In zwart uitgevoerd is deze zogenaamde pipe d'etalage een zeldzaamheid. Oorspronkelijk werd deze grote pijp met een hoogte van bijna zeventien centimeter als een reuzenformaat tabakspijp op de markt gebracht. Dat gebeurde al voor het jaar 1850, toen de pijp bestemd was voor de meest toegewijde Nicotinisten. Het motief van de Turk of pasja is in de tabaksbranche gedurende de hele negentiende eeuw populair gebleven. Nog altijd bestaat de uitdrukking "Hij rookt als een Turk" als aanduiding voor een zware roker. Aardig genoeg beleefde deze pijpenkop in het vierde kwart van de negentiende eeuw een revival. Toen werd zij als reclameartikel of etalagepijp opnieuw geperst, overigens uit dezelfde persvorm die bij de fabriek bewaard was gebleven. Hierdoor is het verschil tussen de vroegste exemplaren en de latere oplage niet te zien is, behalve voor wie op minieme details let. In die latere periode was het mode geworden om pijpen zwart te bakken, een techniek die ook hier is toegepast. Gesmoord in de oven kleurde de witbakkende klei diep zwart, soms zelfs met een prachtige metaalglans. Alsof dat nog niet genoeg was, is het product vervolgens opgeschilderd. Goudverf, in werkelijkheid bronsverf, is toegepast om de pijp een chiquere uitstraling te geven en de expressie te versterken. Dragen de vroege exemplaren altijd een gestempeld makersmerk, dit latere product is merkwaardig genoeg niet gemerkt. Kennelijk was dat toen niet meer nodig. De firma Gambier was in tegen 1900 de enige pijpenfabriek die een dergelijk kwaliteitsproduct nog kon leveren. De andere fabrieken waren inmiddels in financiële moeilijkheden geraakt en de een na de ander moest zijn deuren sluiten. Niet zichtbaar op de foto is overigens de prachtige Saterkop door een wingerdrank omgeven die zich op de onderzijde van de pijpenkop bevindt. Dat portret vervolmaakt het ontwerp.

Amsterdam Pipe Museum APM 22.014

Archief object van de maand