Collectienummer:

APM 20.723

Deelcollectie:

tabakscuriosa

Titel:

tabaksdoos

Trefwoord:

bijbeldoos met binnendeksels

Beschrijving:

Tabaksdoos van messing met vlakke ovale vorm, aan de binnenzijde dubbele deksels met graveringen. De zeven scenes verbeelden bijbelse voorstellingen met aan de buitenzijde op deksel "VAL DER MENSCHEN" en op de bodem "DE SCHEPPING DER MENSCHEN". Aan de binnenzijde Susanna tot onkuisheid verzocht, Abraham en Sara wordt een zoon beloofd, Jacob koopt Ezaus eerste geboorterecht, Abrahams offerende en de goddelijke straf over 42 jongens van Bethel. Buitenzijde op deksel en bodem, ook op de opstaande rand een dieper gegraveerde doorlopende bladerrank waartussen dieren als een olifant, pauw, muis, twee parende duiven en een eekhoorn.

Datum:

Periode 1690 - 1720


Maten:

AlgemeenBreedte8,4 cm
Lengte10,5 cm
Dikte3,2 cm
Kenmerken
Materiaalmessing (metaal)
Techniekgegraveerd
Kleurgeel
Gebruikssporen buitenzijde slijtage
Productie
ContinentEuropa
Regio internationaalWest-Europa
LandNederland
Regio nationaalNoord-Holland (?)
Aanwinst
Jaar 2011
Provenance Groningen, Niemeyer Tabaksmuseum, <1975-2011, nr DD109
Commentaar
Een vergelijkbaar stuk bevindt zich in de collectie van het Museo del Palazzo di Venezia in Rome (Afgebeeld in Claire Le Corbeiller, Alte Tabaksdosen aus Europa, afb. 434).
Een doos van dezelfde hand met moraliserende voorstelling heeft inwendig op de bodem ingeslagen tweemaal een makersstempel met de letters IS.
De bijbel van Pieter Schut uit 1659 toont dezelfde voorstelling van Abraham die een zoon krijgt aangekondigd (Schut 13) maar met andere details, in plaats van de bossages links met een kind met bokje heeft de gravuer een landschap afgebeeld met kerktoren. Abrahams offerhande is echter bij Schut totaal anders uitgebeeld, namelijk met een offertafel (Schut 16) in plaats van een geknielde zoon. Hetzelfde geldt voor Esau's eerste geboorterecht (Schut 19) dat ook een volledig andere scene is. De voorstelling van Susanna is wel weer rechtstreeks aan Schut ontleend (Schut 177) al werd de architectuur links op de voorstelling niet overgenomen.
Literatuur
Georg Alfred Brongers, Van Gouwenaar tot bruyère pijp. Amerongen, 1978. p 64, 65. Dit exemplaar. P. 63: Tot een der mooiste dozen behoort een ovale, platte, geelkoperen doos uit de tweede helft van de zeventiende eeuw. Deze doos heeft aan de buitenzijde boven en onder gravures ontleend aan de bijbel, respectievelijk voorstellende 1. de schepping der Menschen, 2. de Val der Menschen, aan de binnenzijde boven 3. Susanna wert tot onkuijsheit versogt, 4. binnenzijde bodem, die aldus ook deksel is, Abraham en Sara werd een soone toegeseijt, 5. de feitelijke bodem der doos, Iacob koopt Esaus Eerste Geboorte, 6. bovenzijde binnendeksel, Abrahams Offerande en 7. binnenzijde binnendeksel, Goddelijcke straf over 42 jongens van bethel. Alle gravures zijn door een zeer bekwame graveur uitgevoerd, waarbij een prentenbijbel als voorbeeld is gebruikt. Zowel in positief als in negatief beeld zijn enige duidelijk naar Matthaeus Merian en enige andere een vrije interpretatie van de prentenbijbel van Schut, die Merian navolgde. Gezien de prachtige randversiering met vogels en gestileerde bladeren en de verdere aanwezige symboliek van parende duiven en wroetende mollen, een olifant en drakekoppen stoelt de doos duidelijk in de zeventeinde eeuw. De prentenbijbel van Schut verscheen in 1659 zodat de doos omstreeks 1680 zal zijn ontstaan.
Don Duco, De Hollandse tabaksdoos. Amsterdam, 2012. cat. 9. Dit exemplaar.
Expositie
Groningen, Niemeyer Tabaksmuseum, 1978-2010, zolderetage.
Amsterdam, Pijpenkabinet, tentoonstelling "Curieuze tabaksdozen uit twee eeuwen, bijzondere dozen uit de Niemeyer collectie", 15 september - 31 oktober 2011.

If you have any comments, suggestions or additions, click here to send us an email