Jaarverslag 2020

Algemeen
Het jaar 2020 is in de geschiedenis van ons museum het meest atypisch, om niet te zeggen volkomen anders dan verwacht. Terwijl het in de planning lag gedurende 2020 feestelijk ons vijftigjarige bestaan te vieren, vielen alle ideeën in het water doordat ons land vanwege de Covid-19 pandemie stil kwam te liggen. Een onzichtbaar en ongrijpbaar virus en een intelligente lock-down betekenden de dood van nagenoeg alle publieksactiviteiten. Gelukkig ging achter de schermen een groot deel van het werk succesvol voort.

Bestuur en personeel
Ondanks de grote veranderingen in het museumwerk bleek het mogelijk bestuursoverleg te beperken tot één vergadering (10 juni 2020) aangevuld met telefonisch beraad.

Voor de vrijwilligers had corona een enorme invloed. Zij werden vanaf maart noodzakelijkerwijs op non-actief gesteld. Uit alle contacten in de loop van het jaar bleek wel hoeveel impact dit op hun leven heeft, waarin hun vaste ritme van het museumwerk en de omgang met het publiek wegvielen. Helaas kon het museum hen niets bieden in deze periode. Zelfs in de zomer toen de lock-down tijdelijk werd opgeheven, bleef het bezoek uit zodat inzet van de gidsen niet aan de orde was.

Aanwinsten
Ondanks Corona is de uitbreiding van de collectie van het Amsterdam Pipe Museum in 2020 opmerkelijk succesvol. Vanwege de lock-down waren reizen maar beperkt mogelijk. Waar normaal geregeld losse stukken op beurzen en markten werden opgepikt, viel deze mogelijkheid een groot deel van het jaar weg.

Belangrijkste aankoop was een keuze uit de rijke collectie van Anton Manger in Duitsland, die plotseling bereid bleek uit zijn bezit te verkopen. Uit zijn verzameling kozen wij honderd exemplarische stukken, zowel porselein als hout inclusief enkele zeldzame Ulmer pijpen.

Afgelopen najaar vond in Engeland onverwacht nogmaals een veiling plaats van pijpen uit voormalig bezit van Trevor Barton, wiens collectie reeds in 2010 onder de hamer was geweest. Nu resulteerde dit in 75 aankopen voornamelijk van etnografisch materiaal.  

Eveneens een verrassing was de veiling in Genève van belangrijke stukken uit het bezit van een Zwitserse verzamelaar, overleden in 2007. Uit dat aanbod selecteerden wij zeven zeldzame ivoren pijpen en een set pijpen van meerschuim van hoge kwaliteit. 

Een opmerkelijke schenking betreft het legaat van oud-politicus professor Jos van Kemenade. Zijn persoonlijk tabakspijpen geven een inzicht in de smaak van een roker in de eenentwintigste eeuw.

De uitbreiding van de collectie in 2020 bedraagt in totaal 330 objecten verspreid over vrijwel alle deelcollecties. Bekeken vanuit de kwaliteit van de stukken gaat het om 17 voorwerpen met een A status, 44 met een B, de overige voorwerpen vallen in de categorie C. In de collectiedatabase nam het aantal geregistreerde museumvoorwerpen in 2020 toe van 35.774 naar 36.825. Als gebruikelijk waren aan het eind van het jaar alle aanwinsten geregistreerd en gefotografeerd. De laatste portie wordt begin 2021 op onze website geladen om zichtbaar te zijn op onze online database.

Beheer collectie en museumpand
Tijdens te lock-down periode is veel werk achter de schermen verricht. De grootonderhoud beurt van de museumetage, die gepland stond voor 2021 werd naar voren gehaald. Zo werden scheuren in muren opengehakt en met plaatijzer versterkt om vervolgens weer te worden toegemetseld. Daarna zijn de stucmuren onder handen genomen en tenslotte opnieuw gewit. Ook het balkenplafond in de zaal is bijgetipt.

Hetzelfde geldt voor de ruimte achter de winkel, waar het stucwerk hersteld is. Tenslotte volgde een uitgebreide schoonmaakronde voor de meeste vitrines op de museumetage. Vanwege de toename van kwetsbare materialen in onze collectie - vooral organisch – is meer aandacht aan de preventie van insectenvraat besteed.

De vraag naar bruiklenen voor tentoonstellingen in andere musea werd ook door Corona afgeremd. Wel zijn wij blij dat enkele depotstukken toch elders in een nieuwe context extra aandacht kregen. Bruiklenen werden verleend aan het Rembrandthuis, Stadsarchief Amsterdam en het Theo Thijsse museum.

Digitalisering
Naast het doorgaande werk was in 2020 ons doel de vernieuwing van onze website af te ronden. Dat is niet helemaal gelukt, maar enorm veel werk achter de schermen is wel gedaan. Zo is een nieuwe thesaurus gebouwd van alle geografische namen, materialen en technieken, waardoor dubbele vermeldingen niet meer mogelijk zijn en varianten waarmee hetzelfde wordt bedoeld zijn samengebracht. Uniek in ons systeem is dat je elke variant kunt invullen en toch goed uitkomt, dat geldt zelfs voor invoer in andere talen zoals Frans, Duits en Engels! Met deze viertalige thesaurus zet het Amsterdam Pipe Museum een nieuwe standaard in digitalisering. De thesaurus is qua vertaling een grote klus geweest, maar ook technisch gezien een hoogstandje, waarvoor onze IT-ers van Datatrippers de eer verdienen.

In 2020 is weer veel inzet, tijd en energie gestoken in onze digitalisering van de collectie. In het afgelopen jaar werden opnieuw meer dan 5.000 nieuwe objectfoto's gemaakt waarmee het totale bestand van online-objectfoto’s de magische grens van ruim 174.000 verschillende opnames overschreed.

Onderzoek en publicaties
In 2020 schreef de conservator vijf artikelen. Het artikel Hoogtepunten uit het Amsterdam Pipe Museum is de herziening van een artikel uit 2010 met aanvulling van vijftig nieuwe objecten. Dit vernieuwde artikel versterkt de uniciteit van onze collectie op onze nieuwe website. Een artikel met als titel Stummels, twee eeuwen smaakmakend schetst de ontwikkeling van het schilderwerk op Duitse porseleinen pijpen van artistiek en minutieus naar mechanisch. Door behandeling van de gehele productieperiode van de porseleinen pijp zal dit artikel de standard zijn voor de komende jaren. De publicatie Schwäbisch oder nicht bespreekt twee uitzonderlijke houten pijpen. Tenslotte zijn er een boekbespreking van de catalogus over pijpen door Anna Ridovics, Történelem Pipafüstben, History in Pipe Smoke, afgelopen jaar in Budapest verschenen en een artikel over de pijpen uit de Graslanden van Kameroen.

Door de veranderde situatie vanwege Corona was er onvoldoende aandacht voor de afronding van het handboek over de Nederlandse kleipijp, dat ter gelegenheid van ons jubileum had moeten verschijnen.

Tot het onderzoek behoort verder het onzichtbare schrijfwerk van tacit knowledge in onze database bij collectievoorwerpen en op persoonskaarten. Ander schrijfwerk is de serie Object van de maand voor onze de website, een reeks die ook in 2020 is voortgezet.

Bezoekfunctie
De Covid-19 bracht een drastische verandering in het bezoek. De twee lock-down periodes en het zeer beperkte bezoek in de periode daartussen, toen in Amsterdam nog nauwelijks toeristen te vinden waren, resulteerde in een dramatisch bezoekcijfer. Van 2.995 bezoekers daalde het aantal tot een magere 580. Dat daardoor de inkomsten navenant afnamen is evident.

Virtuele bezoekers komen gelukkig wel frequenter bij ons museum terecht. De websites trokken samen 261.200 bezoekers. De indruk bestaat dat de cijfers over 2018 en 2019 fout zijn, waardoor is vooralsnog onduidelijk. Het toen genoemde aantal van 600.000 kan niet kloppen. Voortaan zal Google Analytics de cijfers op uniforme wijze bijhouden.

De Nationale Museumweek op 20 april 2020 was een virtueel evenement met dit jaar een imposante vredespijp als ons prominente object. Er werd een prachtige presentatie op de Dam in Amsterdam gemaakt al leverde dat geen fysiek bezoek aan het museum op. Ook de jaarlijkse Museumnacht moest worden geannuleerd.

Exposities
Volgens traditie was de eerste tentoonstelling die van Aanwinsten 2019 (januari - tot aan de plotselinge lock-down medio maart 2020). Een bonte selectie van onverwachte voorwerpen die bezoekers er op wijst dat onze collectie nog actief wordt uitgebreid. Uiteraard ging deze uitstalling met een persbericht gepaard, waarmee wij ieder jaar weer een impuls geven aan onze publicitaire aanwezigheid.

Uit de nalatenschap van Van Kemenade stelden wij de tentoonstelling “Danish design, de keuze van Jos van Kemenade” samen. Deze expositie was van 14 september tot 21 november 2020 te zien, net in de periode waarop de musea weer gewoon open waren.

In verband met de gemelde Covid werden verder geen exposities gepland. Het is raadzaam te wachten totdat in Amsterdam de toeristische stroom weer op gang komt. Helaas zal dat niet voor zomer 2021 zijn.

Publiciteit en vermeldingen in de pers
Onbetwist hoogtepunt van ons jaar was de uitreiking van de European Heritage Award. Hiervoor konden we meerdere malen aandacht bij het publiek vragen. Bij de bekendmaking van de nominatie, het openstellen van de Public Choice Award en bij de echte uitreiking. Tot onze grote spijt was het tijdens geen van deze evenementen mogelijk publiek uit te nodigen, zodat de werkelijke publiciteitswaarde grotendeels verloren ging.

Het nieuws werd dit jaar verder alom overweldigd door de onverwachte pandemie. Opvallend is het daarbij dat de expositie van de rookpijpen van Van Kemenade in het najaar wel diverse malen aandacht van de pers kreeg. Als vanouds verzorgden wij onze nieuwsberichten op www.pipemuseum.nl. Het aantal geplaatste items in 2020 bedraagt 57. Aan de reacties van een trouwe groep lezers is op te maken dat de berichtgeving gewaardeerd wordt.

Ter gelegenheid van het vijftigjarige bestaan van onze collectie schreef stichter Don Duco ruim vijftig dagboekfragmenten van evenementen uit de afgelopen halve eeuw. Het werd een soap die vijftig jaar museumgeschiedenis naar voren haalt. Vooral via Facebook werd deze reeks door velen actief gevolgd en gedeeld.

Vijftig jarig bestaan van de collectie
De geplande festiviteiten rond de vijftigste verjaardag van onze collectie, reeds in het najaar van 2019 aangekondigd, viel door de perikelen rond de Covid 19 volledig in het water. Alleen de wekelijkse berichten in de vorm van een dagboekfragment zorgde ervoor dat veel virtuele bezoekers kennis konden maken met de permanentie van ons bedrijf.

Zeer onverwacht was de toekenning van de European Heritage Award aan conservator Don Duco voor zijn halve eeuw lange inzet. De aankondiging daarvan in mei 2020 gaf een stroom van positieve publiciteit. Jammer genoeg kon een uitreiking van deze prestigieuze prijs niet plaatsvonden. Uiteindelijk vond een feestelijke meeting plaats via de computer op 20 november. Ondertussen waren de oorkonde en de imposante bronzen plaquette per post gearriveerd.