Jaaroverzicht Amsterdam Pipe Museum 2018

Algemeen
Het jaar 2018 was voor het Amsterdam Pipe Museum een jaar als vele andere. Met groot enthousiasme op verschillende gebieden werkten wij door om ons museum nog beter op de kaart te zetten. Dat geldt voor het bezoekcijfer en de waardering uitgesproken door onze gasten ter plekke en op social media. Daarnaast groeide de collectie aanzienlijk en werd die aanwas ook administratief verwerkt, inclusief een groot aantal objectfoto’s.

Bestuur en personeel
Het bestuur vergaderde in 2018 vooral telefonisch, praktisch, snel en daar waar nodig. Tijdens de fysieke vergadering werden de jaarstukken besproken en vastgesteld.

Als vaste krachten zetten Don Duco en Benedict Goes zich volop in voor de collectie en dagelijkse leiding. Daarnaast was de inzet van vrijwilligers in ons museum van grote waarde. Het team van rondleiders dat vanaf april 2016 de bezoekers ontvangt bestaande uit Danny van Bemmel, Joséphine Duin, Lina Dunaievska, Eeke Jagers en John Papastylianos werd uitgebreid met en Syl de Boer Baggers en Eloi Ndabe. IJsbrand van Dijk werkte door aan de beschrijving van de deelcollectie vignetten terwijl Kosta Goncharuk de webwinkel beheerde.

Aanwinsten
De omvang van de collectie van het Amsterdam Pipe Museum nam ook in 2018 over de volle breedte belangrijk toe. Naast de reguliere aanwinsten als aankoop of schenking was in 2018 het meest opmerkelijk de overdracht van het legaat van Van Tienhoven-Van Ewijk uit Geldrop. Felix van Tienhoven richtte zijn focus op rookpijpen van metaal gemaakt. Jaren geleden al besloot het echtpaar hun collectie aan onze stichting na te laten welk voornemen werd nu geëffectueerd. Deze schenking leverde een aanwas van ruim 600 voorwerpen op.

De ruim 300 overige aanwinsten zijn zeer gevarieerd verdeeld over de verzamelgebieden als ceramiek, porselein, meerschuim en hout. Enerzijds illustreren zij de veelzijdigheid van de rookpijp en anderzijds bewijzen ze dat een studiecollectie nooit zijn volledigheid bereikt. Zij werden verkregen van particuliere verkopers, de antiekhandel, beurzen en veilingen. Een grotere aankoop was de zeldzame serie pijpen van caoutchouc en andere kunststoffen.

Ook het nationale en internationale veilingwezen leverde aanwinsten van belang op. Zo kochten wij in Boston twee Inuit pijpen van walrustand, versierd met gegraveerde jacht-voorstellingen. Later werd nog een derde exemplaar via een Engelse galerie verworven. Interessante etnografische stukken werden ook verkregen op een veiling in Brest. Omdat deze voorwerpen al lang geleden waren verzameld hebben zij een vroegere datering dan gemiddeld en zijn daardoor zeldzamer. Een topstuk onder de aanwinsten is een houten pijpenkop in de vorm van de kop van een zalm. Het voorwerp is gemaakt door de Haida, aan de Noordwest kust van de VS en is een fantastische vroeg voorbeeld van een kleurige ceremoniële pijp.

De collectie bevat naast pijpen ook andere voorwerpen. Een interessante aanwinst in dit opzicht is een tabaksdoos met de voorstelling van een ijzerpletterij. Deze doos, uit fijn buxushout gesneden, is een prachtig voorbeeld van het encyclopedische denken tijdens de Verlichting. Zeer welkom was de schenking door de kleinzoon van Henk van der Hoef, eertijds pijpenverzamelaar uit Zeist van wie het museum reeds lang een flink aantal pijpen bezit. Uit familiebezit gaf hij ons museum een reeks foto’s van de verzameling van zijn grootvader. Zij geven een zeldzame indruk van het verzamelen van pijpen in Nederland in de jaren dertig en veertig van de vorige eeuw.

Eind augustus kochten wij uit de boedel van Koninklijke pijpenfabriek Gubbels een verzameling van ruim 120 persvormen voor kleipijpen, afkomstig uit de fabriek van Jean-Jacques Knoedgen uit Bree. Deze groep persvormen is al vanaf het eind van de negentiende eeuw bijeen en werd nu aan ons museum overgedragen. Deze aankoop levert een schat aan gegevens op over productie, handel en het gebruik van gereedschap in België.

Naast de groei door aankopen nam de omvang van de collectie ook nog licht toe door het registreren van oud bezit uit de bodemvondstenverzameling. Het gaat om studiemateriaal dat nooit was ingeschreven, maar als bewijs belangrijk genoeg is om geregistreerd te worden bewaard. In de collectiedatabase nam het aantal objecten in 2018 toe van 34.129 naar 35.383. Alle aanwinsten zijn inmiddels te zien op onze online collectiedatabase, uiteraard inclusief meerdere afbeeldingen.

Collectiebeheer
In de eerste maanden van het afgelopen jaar is nog een deel van onze studiecollectie archeologie ingeschreven en gefotografeerd. Het reguliere opknappen, fotograferen en registreren van de aanwinsten kon volledig binnen het kalenderjaar worden verricht, inclusief de collectie Van Tienhoven. Dit ging deels ten koste van het onderzoek en publicaties.

Omdat onze collectie op orde is hoefde er verhoudingsgewijs weinig onderhoudswerk verricht te worden. Een reguliere ronde voor controle en schoonhouden van ons bezit was voldoende.

Bruiklenen aan musea voor tentoonstellingen waren dit jaar beperkt. Onze bijdrage aan de tentoonstelling "De Canon van Nederland en Gekleurd door de Tijd", al in 2017 uitgeleend, kwam eind augustus 2018 retour van het Nederlands Openlucht Museum in Arnhem.

Aan het Nederlands Zilvermuseum leverden wij voor de tentoonstelling "Designed by Nature", 4 oktober 2018 - 10 juni 2019 enkele opmerkelijke zilverobjecten waarin natuurlijke materialen zijn verwerkt, zoals de tabakspot van een in zilver gevat struisvogelei. Tenslotte presenteerde Otterlo, Nederlands Tegelmuseum voor de tentoonstelling "Tegeltoppers", 18 november 2018 - 3 maart 2019 de oudste rokerstegel van Nederlandse bodem uit ons bezit.

Digitalisering
In 2018 is zoals in alle jaren veel inzet, tijd en energie gestoken in onze digitalisering. In het afgelopen jaar werden ruim 5.000 nieuwe objectfoto's gemaakt waarmee het totale bestand van online-objectfoto’s de magische grens van 160.000 verschillende opnames naderde. Het aantal op het web raadpleegbare museumobjecten steeg van 31.016 naar 31.947.

Technische assistentie kwam in 2018 van het ons vertrouwde bedrijf Datatrippers in de persoon van Jurgen de Jonge die tevens werkte aan de site voor de toekomst.

Het project voor de internationale website pipeportal.eu, een portaal voor de Europese tabaksmusea, was al in 2017 gestart en liep als een rode draad door het jaar. Als opmaat voor dit portal werden de eerste zes maanden besteed aan de vertaling van keywords in onze database in vier talen. Daarnaast is een groot aantal artikelen van onze conservator vertaald, zodat die nu ook in de Engelse taal binnen het portal gepresenteerd kunnen worden. De technische infrastructuur voor het portal was een hele uitdaging voor Datatrippers, maar in de zomer van 2018 kon het feitelijke invullen van de website in haar nieuwe vormgeving beginnen. Inmiddels was het ook technisch mogelijk dat musea waar ook ter wereld zelf konden inloggen om delen van hun collectie te uploaden. De feitelijke lancering staat voor begin 2019 gepland. Eind van het jaar werd achter de schermen tevens een start gemaakt met een nieuwe structuur voor onze collectiedatabase zodat deze in oktober 2019 op de vernieuwde website www.pipemuseum.nl tweetalig kan worden gepresenteerd.

Onderzoek en publicaties
Vanwege het intensieve werk aan de registratie van het legaat Van Tienhoven-van Ewijk was er in 2018 minder tijd voor publicaties. Drie artikelen werden op het web geplaatst, namelijk: Prunus als alternatief voor rookgerei, over een vergeten houtsoort voor de pijpenmakerij en het artikel Jämtpipor, een lokaal fenomeen, gewijd metalen pijpen uit Zweden. Het uitgebreidste artikel handelt over siderolithpijpen. Alle artikelen zijn gebaseerd op onze collectie en verbinden deze met de actuele kennis.

Voor het tijdschrift Vind schreef Don Duco een kort artikel over de zeventiende-eeuwse dubbele pijpenkas uit de beroemde collectie Six. Een doorgaande activiteit is de opname van tacit knowledge in onze database als toelichting op de collectievoorwerpen. Daarnaast is de serie Object van de maand in de bekende vorm op de website voortgezet.

Bezoekfunctie
De grote stijging in het bezoekcijfer topte dit jaar af, met een totaal van 3.852 bezoekers (in 2017 warend dat er nog 4.390)

Het virtuele bezoekersaantal op www.pipemuseum.nl is in 2018 spectaculair toegenomen tot 552.400 bezoekers. In 2017 lag dit cijfer op 117.000. Een extreme toename dankzij de banner op de oude website die een goede verwijzing naar de nieuwe site geeft. Het bezoek op de oude site www.pijpenkabinet.nl daalde dan ook voor het eerst in jaren tot 49.454 unieke bezoekers (71.365 in 2017). Het totale webbezoek ligt dus op ruim 600.000 bezoekers!

Voor de Nationale Museumweek begin april werden rond het thema ‘Ons echte goud’ weer enkele opmerkelijke pijpen in de schijnwerpers gezet in onze centrale tafelvitrine.

Op zaterdag 14 oktober was er weer de jaarlijkse City Walk met 22.000 deelnemende passanten over de gracht, goed voor onze naamsbekendheid.

Voor de vijfde maal was het Amsterdam Pipe Museum onderdeel van de Museumnacht op zaterdag 4 november. Gezien de ervaring van andere musea dat sexueel getinte onderwerpen hoog scoren bij dit publiek presenteerden wij in een soort peepshow twee wonderlijke pijpen uit het Afrikaanse Gabon die als onderdeel van de pijpensteel een grote vulva uitbeelden. Dit zorgde voor enige hilariteit en in elk geval levendigheid in het museum, gedurende de lange openingsavond van 19 tot 2 uur ’s nachts.

Het museum trekt vele anonieme bezoekers, maar soms ook bezoekers die een naam en status hebben binnen onze vakwereld. Dit jaar waren dat twee (ex-)pijpenfabrikanten, Aart van der Want als nazaat van een bekende Goudse familie en Sab Tsuge, de beroemde pijpmaker uit Japan. Ook uit Japan kwam de voormalige conservator van het Tobacco & Salt Museum in Tokio, aansluitend aan het bezoek van Barney Suzuki, de voorzitter van de Japanse pijprokersclub. Niels Keus was in de jaren ’70 ontwerper in de pijpenfabriek Goedewaagen en bracht bij zijn bezoek nu een proefmodel mee dat hij indertijd ontworpen had. Dit maakt nu deel uit van onze collectie. Internationale verzamelaars als Gilles Kleiber uit Frankrijk en Michal Morawski uit Polen waren ook dankbare bezoekers.

Exposities
Onze winterexpositie "Aanwinsten 2017" vond plaats van 2 februari tot 6 mei 2018. Inmiddels is deze activiteit een traditie die vooral gewaardeerd wordt door de meest betrokken bezoekers. Kortlopende activiteiten waren de presentaties tijdens de Museumweek en de Museumnacht. Tijdens de maand van de geschiedenis was de mini-expositie "Tomahawks in soorten en maten" te zien, van 1 tot en met 31 oktober 2018.

Als eerbetoon aan het bijzondere legaat Van Tienhoven-van Ewijk werd de tentoonstelling "De Zilverschat" gehouden van 4 juni tot en met 26 augustus 2018. Deze werd uiteindelijk verlengd tot 31 december 2018. De pers bestede veel aandacht aan deze activiteit.

Publiciteit en vermeldingen in de pers
Voor het vierde achtereenvolgende jaar ontving het museum van Tripadvisor het certificaat van uitmuntendheid voor aanhoudende hoge waardering die bezoekers ons geven. Dit medium blijft een van onze belangrijkste promotiekanalen.

Op onze Facebook-pagina plaatsten wij maandelijks leuke nieuwtjes, het object van de maand en varia berichten (58 in totaal). Geen van onze medewerkers is zodanig bedreven in het onderhouden van dit social media-kanaal dat het werkelijk een groot bereik krijgt. Aan de reacties is echter wel af te lezen dat de berichtgeving gewaardeerd wordt door een groep lezers. Vanzelfsprekend staan deze items ook op onze eigen website www.pipemuseum.nl.

De aflevering over het museum in het populaire programma Binnenstebuiten werd vanaf 2 juli 2018 nog diverse malen herhaald, uitgezonden op NPO2.

Op 9 oktober 2018 hield Benedict Goes een lezing tijdens het congres van de Académie Internationale de la Pipe (AIP), gehouden in Museum Gouda. Dit was de eerste presentatie van het Europese portal dat wij maken, dat bewondering oogstte bij het publiek.

Een tweede lezing gaf hij op 7 december 2018 op de jaarlijkse Vrijburgh Conferentie, een symposium dat aandacht besteedt aan de Hollandse geschiedenis in Brazilië. Hij sprak over de kleipijp die ook door de WIC richting Brazilië werd verscheept.

Beheer museumpand
In 2018 zijn twee grote klussen geklaard. Gedurende het voorjaar is een tweede nieuwe dakkapel geplaatst. Aansluitend daarop is in de zomermaanden het dakbeschot plus isolatie van zolder en vliering vernieuwd. Hierdoor heeft de restauratiewerkplaats een nieuwe ruimte gekregen en is er betere ruimte voor opslag gekomen.