Book review: The Gouda Pottery Book, Plateel makers in Holland, Gouda and the birth of Dutch Art Nouveau

Na de talloze vooraankondigingen over het te verschijnen meesterwerk van Ron Tasman waren de verwachtingen hoog gespannen. Het ultieme, driedelige werk over de Nederlandse plateelnijverheid moest het sluitstuk worden ofwel het kennisfundament dat nog altijd aan deze bijzondere bedrijfstak ontbrak. Uiteindelijk zijn er over de Nederlandse keramiek vanaf de art nouveau tot ruim na de Tweede Wereldoorlog voldoende monografieën en deelstudies verschenen. Het ultieme werk dat ontbreekt is de synthese van al deze deelstudies, een overall inzicht in de materie. Niet nog meer plaatjes, maar eerder gefundeerde praatjes gebaseerd op nieuw en vooral zorgvuldig onderzoek.

Inmiddels ligt de publicatie er en deze blijkt in ieder geval voor mij een deceptie. Bij ontvangst bladerde ik haastig en leergierig door de hoofdstukken op zoek naar nieuwe informatie, naar beeldverruimende kennis en nieuwe inzichten in de historie van de Nederlandse ceramische nijverheid over een eeuw. Helaas, ik raakt al snel gedesillusioneerd. Neuzelend tussen vormen en decors en namen van schilders hunker je naar verbanden en vergelijkingen tussen de bedrijven zoals een generatie eerder al in de voortreffelijke deelstudie van Marie-Rose Bogaers “Made in Holland” (1988) werd neergezet. Die verbanden tussen modellen en kleuren, patronen en andere prestaties maar ook tussen fabrieken en makers blijven in de publicatie van Tasman geheel achterwege.

De indeling van de drie delen is eenvoudig en helder. Na een iets te lange en niet zo gestructureerde inleiding worden de bedrijven min of meer chronologisch behandeld, de een na de ander. De omvang van de hoofdstukken is sterk gerelateerd aan de beschikbare gepubliceerde kennis. Veel van deze bekende informatie is vaak integraal geïncorporeerd en wordt dus opnieuw opgelepeld. Helaas blijven onderliggende wisselwerkingen tussen de fabrieken daarbij uit het zicht en soms is de informatie zelfs magerder dan in de oorspronkelijke studie. Het komen tot vergelijkingen tussen producten door het duiden van parallellen en het aangeven van bedrijfseigen verschillen blijkt niet het aandachtspunt van de auteur.

Overigens gidst verzamelaar en onderzoeker Tasman ons met enthousiasme en verwondering langs de eindeloze reeks ceramische prestaties maar een kritisch vergelijk komt toch moeilijk tot stand omdat de onderzoeker te veel bewondering voor het materiaal heeft. De trilogie biedt zodoende weinig meer dan een reis langs de meer en minder kenmerkende producten van de talloze bedrijven voorzien van historische basiskennis. Met deze aanpak zijn we helemaal in de 21ste eeuw beland, vooral omdat de additionele informatie van het internet wordt geplukt. Enkele bezoeken die de auteur aan Nederland bracht, blijken onvoldoende om de Nederlandse cultuur te begrijpen en leiden slechts tot name dropping om enig veldonderzoek te suggereren. Mijns inziens is het niet de ontmoeting met de voormalige fabrikant of decorateur, maar het serieus bestuderen van diens werk en het stellen van kritische vragen die tot wetenschap leidt. Om een hedendaagse portretfoto en wat gebeuzel zitten we niet verlegen. Natuurlijk ligt de handicap voor een groot deel in het feit dat de auteur in Christchurch in Nieuw Zeeland woont en daar zijn Dutch roots blijkt te zijn ontgroeid.

Op jacht naar informatie werd iedere bron dankbaar aangegrepen en op gelijke wijze behandeld: ontbloot van enig kritisch denkvermogen werd deze inhoud als de waarheid neergezet. Zo zien we dus van de fabrieken die in het verleden al beter werden bestudeerd en professioneler werden gepubliceerd min of meer volwassen hoofdstukken, terwijl de kleinere bedrijven slechts schetsmatig zijn neergezet. Over een onbeduidend maar markant bedrijf als De Jong, zo uitgebreid gepubliceerd, werd niets vermeld vermoedelijk omdat die publicatie niet op het pad van de auteur kwam. Daarentegen werd van de families Van der Want en Goedewaagen eerder al een genealogie uitgegeven en deze kregen daarom ook een afzonderlijk hoofdstuk in dit boek, terwijl andere genealogische structuren ontbreken. Jammer wel dat de inhoud van die twee genealogieën wel héél letterlijk werd overgenomen, zelfs inclusief die personen die met het onderwerp keramiek niets te maken hebben. Daar waar het boek buiten het onderwerp treedt zoals bij de pijpen en bij het plateelgoed dat niet Gouds is wordt de inhoud rijker aan fouten of leemtes.

Met een ruime letter en royale afbeeldingen is het gemakkelijk om boven de duizend pagina’s te komen Zeker wanneer sommige afbeeldingen tweemaal worden opgenomen en ook tweemaal het glossary of terms wordt afgedrukt. Samenvattende hoofdstukken die de bedrijfstak vergelijkenderwijs behandelen zien we alleen over de periode van de Tweede Wereldoorlog. Wel treffen we de lijst van exposanten uit 1965 aan waarvan de meeste fabrieken niet verder worden uitgewerkt. Voorbij pagina 1000 presenteert Tasman een bibliografie van ontwerpers en decorateurs die zich met keramiek bezig hebben gehouden. Hier lees je Miep Singelenberg’s lexicon in uitgebreidere vorm al toucheert de tekst te dikwijls niet-ceramische aspecten.

Het uitgangspunt van Tasman is geweest in dit boek alles over het onderwerp samen te brengen, hèt standaardwerk over plateel dus. Een lofwaardig streven maar daarvoor is niet alleen verzamelzucht nodig. Vooral het kritisch benaderen van de bronnen en het leggen van verbanden kenmerkt het standaardwerk en een goede redactie had hem voor deze fatale fout moeten behoeden. Na veelbelovende vooraankondigingen hadden we verwacht voor meer dan 250 euro een publicatie aan te schaffen waarin de structuur van de nijverheid werd uitgelegd, gekoppeld aan de economie, aan de mode en de smaak. Nu is de publicatie eerder het ultieme citatenboek geworden dan een handboek, een compilatie met geen eigen inzicht, zelfs geen compleet overzicht. Om die reden devalueert de deftige cassette tot een publicatie voor de verzamelaar die met één enkele aanschaf meent compleet te zijn. Die niet meer verwacht dan een catalogus van objecten waarin snel dat ene merkje of die ene makersnaam kan worden opgezocht.

Ron Tasman, The Gouda Pottery Book, Plateel makers in Holland, Optima Publishers, Rotterdam, 2007, 3 delen, 1262 pagina’s.

© Don Duco, Stichting Pijpenkabinet, Amsterdam, augustus 2008.

Afbeeldingen

1. Kaft van de driedelige publicatie.
2. Een van de vier reclameontwerpen van Piet van der Hem voor de Koninklijke Goedewaagen uit de collectie van het Pijpenkabinet, opgenomen in deze publicatie.