Pipe clay figurines for schoolboys
Author:
Don Duco
Original Title:
Pijpaarden figuurtjes voor schooljongens
Publication Year:
1982
Publisher:
Pijpenkabinet
Journal:
Pijpelijntjes
Description:
Description and image of pipe-clay cigarette extinguishers, a by-product of the company P. Goedewaagen & Zoon in Gouda.
Veel pijpmakerijen hebben zich naast de produktie van pijpen ook bezig gehouden met de fabricage van pijpaarden figuurtjes. Vanaf de middeleeuwen komen we plastiekjes van pijpaarde tegen. Aanvankelijk met een religieus doel, later - vanaf de zeventiende eeuw - als portretbeeldje van een contemporaine held of vorst, vruchtbaarheidssymbool of als speelgoed voor kinderen. Ook beeldjes met reclameopschriften komen voor, die door de fabrikant werden weggegeven of verkocht. Gedurende de hele achttiende en negentiende eeuw blijven deze voorwerpen in produktie, al veranderen zij uiteraard in stijl.
Een opmerkelijk produkt is het hierbij afgebeelde figuurtje, door de firma P. Goedewaagen & Zoon te Gouda gefabriceerd vanaf circa 1910 (afb. 1). Lange tijd is de functie onbekend gebleven, maar thans is zij gelukkig achterhaald. Het bedoelde plastiekje in de vorm van een mannehoofd werd door schooljongens in de zak gedragen en diende voor het verstoppen van de sigaret, die zij voor of na de les nabij het schoolgebouw stiekem rookten. Doordat de schacht in het plastiekje toeloopt, kwam de brandende sigarettepeuk klem te zitten en doofde wegens zuurstoftekort.
Ironisch werd juist het hoofd van een onderwijzerstype met kale schedel en bril als decoratie gekozen. De sigarettedovers zijn slechts bekend in rode klei met opschildering in wit, zwart en rood. Eén exemplaar is geheel bedekt met een bruingetinte loodglazuur (afb. 2).
In de fabriek kreeg dit voorwerp vormnummer 648 mee. Eenzelfde exemplaar maar een slag kleiner treffen we aan op nummer 647. Kennelijk heeft Goedewaagen rond 1910 een order gekregen op pijpaarden figuurtjes, want op nummer 650 staat een hondefluitje vermeld en op nummer 653 een miniatuurkroes met decoratie en opschrift "PROSIT". Voor Goedewaagen bleef de produktie van pijpaarden figuurtjes tot de vier bovenvermelde voorwerpen beperkt.
© Don Duco, Pijpenkabinet Leiden, 1982.
Afbeeldingen
- Sigarettendover in roodbakkende pijpaarde met beschildering. Gouda, firma P. Goedewaagen & Zoon, model 648, 1914-1920.
Leiden, collectie Pijpenkabinet Pk 7.653a - Sigarettendover in roodbakkende pijpaarde met bruin glazuur. Gouda, firma P. Goedewaagen & Zoon, model 647, 1914-1920.
Leiden, collectie Pijpenkabinet Pk 8.504