Jaarverslag 2021
Algemeen
Het jaar 2021 is even bizar als het jaar daarvoor. De corona-pandemie bepaalde voor een groot deel de werksfeer in het museum. Nadat wij op aangepaste wijze ons vijftigjarige bestaan hadden gevierd, werd van 2021 verwacht dat alles weer normaal zou zijn. Niemand had kunnen voorzien dat het museum in de eerste vijf maanden gesloten zou zijn en begin december hetzelfde gebeurde. Daarmee werden alle publieksactiviteiten tot het minimale gereduceerd. Achter de schermen ging een groot deel van het werk op normale wijze voort.
Bestuur en personeel
Overleg van het bestuur beperkte zich tot één vergadering (26 oktober 2021) aangevuld met telefonisch contact. Voornaamste punten van overleg waren de corona-steun en de opdracht aan een coach om advies uit te brengen over een toekomststrategie.
Het beperkte bezoek zorgde ervoor dat de vrijwilligers ook in 2021 niet meer aan de slag kwamen. Dit met uitzondering van IJsbrand van Dijk die als registrar wel door kon werken. Zelfs in de zomer toen de lockdown tijdelijk werd opgeheven, bleef het bezoek achterwege waardoor de inzet van gidsen niet aan de orde was.
Stagiair Jesse Bakker werkte van 25 januari tot 3 juni in ons museum, deels op afstand, deels ook fysiek ter plaatse. Zijn stage voor de Reinwardt Academie was breed van opzet. Naast kennismaking met het museumwerk in al zijn facetten concentreerde Jesse zich op de moderne media, inzonderheid via Facebook, Instagram en YouTube. Hij realiseerde onder meer enkele films die op een eigen museum-account op YouTube geplaatst zijn. Omdat het museum de gehele periode gesloten was, had zijn publiciteit helaas geen effect op het bezoek.
Aanwinsten
Hoewel corona ook in 2021 het hele jaar lang bepalend is geweest, heeft de groei van de collectie van het Amsterdam Pipe Museum hier niet al te zeer van te lijden gehad. Terwijl reizen beperkt mogelijk was, bood de markt via online veilingen zeker kansen.
Het leeuwendeel van de objecten werd binnengehaald dankzij twee grote kopen. De eerste was een groep pijpen van Noord-Amerikaanse Indianen. Daaronder bevinden zich drie zeer bijzondere dierfiguren, massieve sculpturen van steen uit de Mississippicultuur, materiaal uit de periode 900 tot 1200. Andere iconische objecten uit deze aankoop zijn twee tomahawks in catliniet uitgevoerd en twee vroege diskpijpen. Opvallend zijn ook twee forse, uit donker steen gesneden tabakspijpen van de Haida cultuur.
De tweede groep behelst een reeks pijpen uit China en Zuidoost Azië. Uniek daaronder zijn twee figurale waterpijpen in de vorm van olifanten met een lange opgekrulde slurf die als het mondstuk van de pijp eindigt. Curieus zijn enkele pijpen uit de Himalaya met ketels van marmer, vernuftig gemonteerd met messing. Verder zijn er pijpen van gevlochten of gesneden bamboe met drakenkoppen of mensuitbeeldingen. Al met al kijkwaardige voorwerpen die buitengewoon geschikt zijn voor de herziening van de permanente expositie over Azië.
Daarnaast vonden vooral in de tweede helft van het jaar enkele beurzen plaats die een variatie aan voorwerpen opleverden, zowel pijpen als tabakscuriosa. Enkele highlights: een vroeg messing tabaksdoosje van de eerste generatie pijprokers, een prachtige achttiende-eeuwse pijpenkas met zeven gesneden figuren op kop en steel en verschillende volkskunstige snuifdozen. Qua pijpen noemen we een Sioux pijp in de vorm van een boomstronk met luchtwortels, een tabakspijp van Congolees houtsnijwerk, een gegraveerde zilveren hookah uit India. Het meest opmerkelijke stuk en een hoogtepunt voor onze collectie is de magnifieke gesneden tabakspijp van ivoor met een leeuw ten voeten uit die in een ketting bijt; deze kreeg een ereplaats op de nieuwjaarskaart.
De ex-gildemeester Ruud van Scheijndel schonk ons museum pijpen en parafernalia van het Brabants Pijprokersgilde. Dit vormt een welkome aanvulling op hetgeen al in ons museum aanwezig is met betrekking tot het roken in clubverband, een nu uitstervende traditie.
De uitbreiding van de collectie in 2021 bedraagt in totaal 187 objecten verspreid over de meeste deelcollecties. Bekeken vanuit de kwaliteit van de stukken gaat het om 6 voorwerpen met een A status, 35 met een B, de overige voorwerpen vallen in de categorie C. Het totale aantal aanwinsten is fors lager dan andere jaren, passend in het streven minder kwantiteit te kopen maar vooral op de hogere kwaliteit te focussen. De aankopen uit 2021 voldoen ruimschoots aan dat streven.
In de collectiedatabase nam het aantal geregistreerde museumvoorwerpen in 2021 toe van 36.825 naar 37.602. Het verschil tussen het aantal aanwinsten en de groei van de totale collectie zit in nieuwe inschrijvingen voor de deelcollectie vignetten. Als gebruikelijk waren aan het eind van het jaar alle aanwinsten geregistreerd en gefotografeerd en voor iedereen zichtbaar op onze online database.
Beheer collectie en museumpand
Aan grootonderhoud is in 2021 het achterhuis van Prinsengracht 488 onder handen genomen. Daarbij is de dakbedekking vernieuwd en tevens is de achtergevel opnieuw gestukt. Behoudens de schutting verkeert het pand op dit moment in uitstekende staat van onderhoud.
Dankzij de lockdown kon extra tijd besteed worden aan het nalopen van de depotcollectie. Naast regulier onderhoudswerk aan objecten konden ook kleine restauraties verricht worden. Ook vond de gebruikelijke vormenweek plaats waarin gereedschap opgeknapt werd.
Aanvragen van collega-musea voor bruiklenen voor tentoonstellingen werd door corona geminimaliseerd; voor het eerst sinds jaren zijn geen aanvragen gehonoreerd. Wel zijn twee verzoeken uit het buitenland afgewezen omdat het risico daarvoor te groot werd geacht.
Digitalisering
Was het niet haalbaar de nieuwe website in 2020 in de lucht te krijgen, dat is in 2021 wel gelukt. Op 15 april ging deze live, een mijlpaal die samen met de makers van Datatrippers is gevierd. In de maanden die volgden werden nog allerlei zaken fijngeslepen. Onder de vele vernieuwingen is de uitbreiding van het zoekformulier voor de collectie-database het belangrijkst. Deze is zelfs in vier talen doorzoekbaar doordat alle zoekwoorden in Eng-Fra-Dui vertaald zijn. Daarnaast zijn 140 geïllustreerde artikelen van de conservator geplaatst. Hiermee behoort de oude site www.pijpenkabinet.nl definitief tot de verleden tijd; bezoekers worden automatisch doorgeleid naar de nieuwe site.
Als nieuwe loot aan de website is in de eerste maanden van 2021 de sectie bladeren door de collectie toegevoegd. Deze uitgebreide rubriek met 44 hoofdstukken en in totaal vele duizenden foto’s vervangt de verouderde encyclopedieën op onze oude site. Het was nodig dit element toe te voegen omdat Google niet in databases zoekt en daarmee een groot deel van de content van onze site verborgen blijft. In april waren de driedimensionale thema’s af, daarna is aan de zogenaamde platte zaken verder gewerkt. Die thema’s zullen in 2022 afgerond worden. De investeringen in apparatuur, web-aanpassingen en training zijn deels gefinancierd door het Fonds Cultuurparticipatie en Themafonds Erfgoedvrijwilligers (PBC).
Ook in 2021 is weer veel tijd en energie gestoken in de voortgaande digitalisering van de museumcollectie; mogelijk geworden dankzij de coronasluitingen die veel tijd voor concentratie opleveren. Opnieuw zijn meer dan 5.000 nieuwe objectfoto’s gerealiseerd en op het web gebracht. De teller voor het aantal unieke online-objectfoto’s staat per 31 december 2021 op 179.805. Het aantal op het web raadpleegbare museumobjecten steeg van 34.330 naar 35.299, onder te verdelen in 23.663 pijpen en 11.636 andere objecten.
Onderzoek en publicaties
In 2021 schreef de conservator vijf artikelen. Het eerste artikel is een inleiding in de tabakspijp van ivoor, een onderwerp dat tot heden toe nooit goed bestudeerd is. Een presentatie gewijd aan rookgerei uit Japan is een eerste inventarisatie aan de hand van onze collectie. Het verhaal over Vercingetorix beschrijft de achtergrond achter een populaire negentiende-eeuwse uitbeelding in pijpen. De verschijning van een belangrijk boek over Meissen porselein was aanleiding een boekbespreking te maken.
Naast voortgaand onderzoek is er nog allerlei ander schrijfwerk verricht. Zo is er het toevoegen van tacit knowledge in onze database bij collectievoorwerpen en op persoonskaarten. Ook de serie Object van de maand op onze website wordt voortgezet, een nog altijd geliefde reeks die dit jaar in juni zijn twintigste verjaardag vierde.
Bezoekfunctie
Het mag duidelijk zijn dat de bezoekfunctie van het Amsterdam Pipe Museum door de pandemie volledig is ingestort. Over 2021 is het bezoekcijfer met een totaal van 347 bijna verwaarloosbaar (2020 = 580), het is minder dan een tiende van de normale jaren! Dat ook de inkomsten naar verhouding afnamen mag duidelijk zijn. Wij kampen met het probleem dat de drank- en drugs-toeristen zonder enige culturele interesse weer snel hun weg naar Amsterdam hebben gevonden, maar dat de cultuurtoeristen nog huiverig zijn.
Voor het bijhouden van de virtuele bezoekers hanteren de diverse providers geen eenduidig systeem. Nu we een vol jaar gebruik maken van Google Analytics blijken de bezoekcijfers totaal anders dan voorheen. Het aantal nieuwe bezoekers in 2021 bedraagt 19.210, dat was vorig jaar volgens een ander systeem 261.200. Door het afsluiten van onze oude website www.pijpenkabinet.nl in april 2021 - en gelijktijdig doorverwijzen naar de nieuwe site - heeft het aantal bezoekers op www.pipemuseum.nl een enorme boost gekregen. Van de ca. 20.000 bezoekers is 35% Nederlands, 65% gebruikt de Engelse site. Per sessie wordt gemiddeld 10 pagina’s bekeken, waardoor ruim 190.000 pagina’s zijn geraadpleegd.
De virtuele Nationale Museumweek 2021 was een herhaling van het online evenement van vorig jaar. Kennelijk was dit voor het publiek niet voldoende zichtbaar, ons museum heeft geen extra bezoek ontvangen.
De Museumnacht 2021 vond gelukkig doorgang op 6 november 2021, aan het eind van hetzelfde weekend ging de lockdown wegens corona opnieuw in. De nacht stond in het teken van geuren: bezoekers konden tabakken ruiken en kregen uitleg over de herkomst van de geur en smaak. Dat thema bleek een groot succes, geuren spelen bij veel bezoekers een belangrijke rol. Qua evenement was deze verkorte uitgave met verplichte sluitingstijd van twaalf uur, een groot succes. Tot voorbij tien uur stond een forse rij van wachtenden langs de gracht en in totaal verwerkten wij 660 bezoekers, 35% meer dan in voorgaande succesvolle jaren.
Exposities
Omdat het museum de eerste vijf maanden gesloten moest blijven werd dit jaar geen expositie van aanwinsten gehouden. Toen bleek dat het bezoek vanaf heropening in juni 2021 ook niet aantrok, is besloten geen verdere publieksactiviteiten te organiseren.
Hier geldt hetzelfde als in het jaarverslag 2020: wachten totdat de toeristische stroom in Amsterdam weer op gang komt. Helaas schuift dat moment steeds verder weg.
Publiciteit en activiteiten
Nieuws en actualiteiten werden als gebruikelijk op www.pipemuseum.nl gepost. Het aantal geplaatste items in het afgelopen jaar bedraagt ruim vijftig. Reacties van een trouwe groep lezers bewijst dat de berichten gewaardeerd worden.
Voor het eerst hebben we deelgenomen aan de Anjeractie van het Prins Bernhard Cultuurfonds begin juni. De oproep om te doneren werkt uitsluitend met Nederlandse banken. Onze achterban is echter te zeer verspreid over de wereld waardoor we geen noemenswaardig resultaat behaalden. Conclusie is dat dit niet voor herhaling vatbaar is.
In april 2021 is onze online webshop voor moderne pijpen uitgebreid en geïntegreerd in de reguliere site. Mondjesmaat wordt het aanbod gevonden en gekocht. Vanwege een grote schare volgers is de online verkoop van de MuseumDepotShop beduidend succesvoller. Sinds we hieraan deelnemen gaat de omzet hiervan gestaag door. Het is een welkome outlet voor overtollige objecten in de ruime periferie van het roken.
In de vroege zomer, toen de lockdown net was opgeheven hebben we een in Frankrijk in Saint-Claude zowel het museum bezocht als oude bekenden zoals pijpenhandelaar Jacky Craen en Antoine Grenard. De laatste pijpenmaker heeft zijn fabriek Chacom geherhuisvest in een prachtig pand aan de rand van Saint-Claude. Ook de Nederlandse fabrikant Big Ben werd met een bezoek vereerd.