Jaaroverzicht Amsterdam Pipe Museum 2019

Algemeen
Het jaar 2019 kenmerkt zich voor het Amsterdam Pipe Museum als een succesvol jaar en daarmee is het sterk vergelijkbaar met de voorgaande jaren. Met verschillende projecten en activiteiten vervolgden wij onze koers. Daarbij komen collectievormig en onderzoek samen met het streven naar meer bezoek om het wereldwijde fenomeen van het pijproken breder bekend te krijgen. Vanaf 1 oktober stond daarin centraal het feit dat de collectie vijftig jaar bestaat. Een mijlpaal die een jaar met extra activiteiten aankondigt.

Bestuur en personeel
Tijdens 2019 overlegde het bestuur vooral telefonisch met slechts één vergadering in het museum waarin de jaarstukken 2018 werden besproken en vastgesteld (7 juni). De koers van het museum verdient op dit moment geen bijstelling, terwijl een totale reorganisatie nog niet aan de orde is.

Vaste krachten in het afgelopen jaar waren Don Duco en Benedict Goes die zich maximaal inspanden voor de dagelijkse leiding, inclusief het beheer van het museum en de museumwinkel. Daarnaast was er de inzet van vrijwilligers. De groep van rondleiders die vanaf voorjaar 2016 de bezoekers ontvangt bestond dit jaar uit Syl de Boer Baggers, Joséphine Duin, Eeke Jagers, Eloi Ndabe, John Papastylianos en Lyn Routledge. IJsbrand van Dijk werkte vanuit huis aan de beschrijving van de deelcollectie vignetten. Kosta Goncharuk beheerde de webwinkel. Met vijftig procent buitenlandse nationaliteiten uit twee continenten voldoet het museum goed aan de gewenste doelstellingen voor diversiteit.

Aanwinsten
De collectie van het Amsterdam Pipe Museum is ook in 2019 weer verder uitgebreid. Vier speciale groepen aanwinsten dienen afzonderlijk vermeld te worden. Uit de nalatenschap van Ron de Haan kochten wij een reeks handgevormde Franse figuurpijpen. Het gaat om 55 figurale pijpen uit de tweede helft van de negentiende eeuw die zich onderscheiden doordat zij door beeldhouwers met de hand zijn geboetseerd of gesneden.

Uit het bezit van de overleden Amsterdamse etnografiehandelaar Loed van Bussel schaften wij negen uitzonderlijke gesneden snuifdozen aan. Van Bussel kocht decennia lang als particuliere hobby Europese volkskunstige objecten gerelateerd aan de tabak, vooral uit hout gesneden maar ook van bijvoorbeeld coquianoot. Enkele van de mooiste zijn nu aan onze collectie toegevoegd.

Numeriek de grootste overname was de collectie etnografische pijpen van Gi Mateusen uit Oud Turnhout. Deze bevlogen verzamelaar bracht in een periode van zo’n twintig jaar ruim honderd etnografische pijpen bijeen. Zijn wingebied was vooral België, het aandeel uit Congo is vanzelfsprekend het grootst. Met 108 exemplaren vormt deze wonderlijke selectie een interessante aanvulling op onze deelcollectie Afrikaanse pijpen.

In november kochten wij zeven interessante en zeldzame pijpen van de Amerikaanse Indianen die een prachtige toevoeging zijn op de groep die daarvan al in ons museum aanwezig is. Slechts twee archeologische voorwerpen werden aan de collectie toegevoegd, beiden van extreme zeldzaamheid.

Zoals ieder jaar leverden contacten met verzamelaars en liefhebbers talloze voorwerpen op die praktisch het hele verzamelgebied bestrijken. Daarnaast kwamen objecten binnen via de antiekhandel of het veilingwezen. De totale aanwas over 2019 bedraagt 360 voorwerpen verspreid over vrijwel alle deelcollecties. Qua zeldzaamheid gaat het om 26 A stukken, 69 B stukken, de overige 265 is categorie C. Sedert een jaar worden D stukken niet meer aan de collectie toegevoegd.

In september droeg Ton Wurtz van de Stichting Rokersbelangen 150 gesloten en verzegelde verpakkingen van sigaretten uit de tijd dat de ontwerpen nog aantrekkelijk waren aan ons over. Zij versterken het beeldmateriaal uit de twintigste eeuw.

In de collectiedatabase nam het aantal objecten in 2019 toe van 35.383 naar 35.774. Hoewel het gebruikelijk is aan het eind van het jaar alle aanwinsten geregistreerd en gefotografeerd te hebben, is dat dit jaar niet gelukt. Een deel van de aanwinsten zal pas voorjaar 2020 op het web verschijnen.

Collectiebeheer
Waar vorig jaar veel extra werk besteed is aan de collectie zijn de activiteiten dit jaar sterker gericht geweest op depotbeheer. Elke paar jaar is het nodig extra aandacht te besteden aan ongediertebestrijding en -preventie. Veel depotobjecten zijn opnieuw ingepakt, veel dozen zijn vervangen. Tegelijkertijd kon het materiaal ruimer worden geborgen door ingebruikname van extra depotruimte die was vrijgekomen door verhuizing van kantoormaterialen naar de zolder.

Uit drie musea kwamen geleende voorwerpen retour. Het Nederlands Zilvermuseum retourneerde in juni 2019 de opmerkelijke zilverobjecten van de tentoonstelling "Designed by Nature". In Otterlo eindigde op 3 maart 2019 in het Nederlands Tegelmuseum de tentoonstelling "Tegeltoppers", waar de oudste rokerstegel van Nederlandse bodem uit ons bezit getoond werd. Tenslotte kregen wij van het Noordelijk Scheepvaartmuseum bruiklenen retour.

Digitalisering
In het jaar 2019 is opnieuw grote energie besteed aan onze digitalisering. Als gebruikelijk werden meer dan 5.000 nieuwe objectfoto's gemaakt die de totale omvang van online-foto’s over de 165.000 exemplaren bracht. Het aantal op het web raadpleegbare museumobjecten nam toe van 31.947 naar 32.870 onder te verdelen in 22.702 pijpen en 10.168 overige objecten.

Het internationale pipeportal.eu, een portaal dat virtuele toegang geeft tot de collectie van verschillende Europese tabaksmusea, is dit jaar formeel afgerond. Naar uitbreiding en aanvulling zal ook in de komende jaren nog worden gestreefd. Naast het fijnslijpen van keywords voor onze databases in vier talen zijn proeven genomen met objectbeschrijvingen in meerdere talen. Dit bleek geen eenvoudige opgave omdat de registratiemethodieken in de vier talen sterk verschillen en voor veel vaktechnische woorden niet in alle talen jargon bestaat of bekend is.

De technische infrastructuur voor het portal gebouwd door Datatrippers functioneert inmiddels naar wens. Aan de musea in Wervik, Saint-Omer en Tokio werd een werkbezoek gebracht om de mogelijkheden tot deelname te bespreken. Vraagstukken als realisering van bulkinvoer van bestaande databases leverden een reeks technische problemen op waar nader onderzoek naar wordt gedaan.

Onderhoud aan de bestaande website www.pipemuseum.nl met de daarop gehoste databases werd ook in 2019 door Datatrippers verzorgd. Jurgen de Jonge werkte verder aan de nieuwe site van ons museum. De wens om deze vernieuwde tweetalige website op 1 oktober 2019 in de lucht te krijgen werd niet gehaald; dit wordt een belangrijk doel voor 2020.

Onderzoek en publicaties
In 2019 schreef de conservator vier artikelen. Een artikel met als titel Persvormen van Ritzen, meervoudig bijzonder behandelt een set gereedschap waaraan een belangrijk stuk bedrijfsgeschiedenis achterhaald kon worden. Twee artikelen gaan over etnografische onderwerpen. Tenslotte schreef Don Duco een uitgebreide boekbespreking van het proefschrift Vergeten glorie: De economische ontwikkeling van de Nederlandse kleipijpennijverheid in de 17e en 18e eeuw.

Vooruitlopend op de publicatie volgend jaar werd enige weken gewerkt aan het handboek van de Nederlandse kleipijp, dat volgend jaar ter gelegenheid van 50 jaar collectie moet verschijnen.

Onzichtbaar schrijfwerk is het toevoegen van tacit knowledge in onze database als toelichting op collectievoorwerpen en andere registers. Uiteraard is in 2019 ook de serie Object van de maand op onze website voortgezet.

Museumbezoek
Geconstateerd kan worden dat het bezoekcijfer langzaam afneemt. In dit verslagjaar ontving het museum 3.348 bezoekers (tegen 3.842 in 2018 en 4.390 in 2017). Onze inspanningen om in het nieuws te komen ten spijt, moeten we accepteren dat het thema nog altijd niet als een cultuurhistorisch onderwerp van waarde wordt gezien.

Het zijn de mensen die wèl de stap nemen om het museum te bezoeken die zonder uitzondering lovend zijn, getuige de commentaren op Tripadvisor: “Absolutely fascinating”, “Lovely museum”, “Magnifique”, “An Amazing History”. Inmiddels staat ons museum op plek 18 van 885 things to do in Amsterdam! Of nr. 9 van de 209 musea (en galeries) in de stad.

De Nationale Museumweek van 8 tot 15 april 2019 werden rond het thema ‘Ons echte goud’ weer enkele opmerkelijke pijpen in de schijnwerpers gezet. Opnieuw bleek dat Nederlandse bezoekers in Amsterdam in de minderheid blijven ten opzichte van de stroom toeristen. Op zaterdag 19 oktober 2019 vond de jaarlijkse City Walk plaats, vooral belangrijk is voor onze naamsbekendheid.

Voor de zesde maal was het Amsterdam Pipe Museum onderdeel van de Museumnacht gehouden op zaterdag 2 november. Uitgerust met een persoonlijk zaklampjes konden de bezoekers tijdens Amsterdam Museumnacht op ontdekkingstocht door ons museum. Er was een heuse speurtocht uitgezet met de opdracht de echte pijpen bij de plaatjes op de handout te zoeken. Een originele wijze om kennis te maken met de oudste, de langste of de meest exclusieve pijpen ter wereld. Onze Bar-tabac zorgde voor drank en vingervoedsel.

Jarenlang hebben we webstatistieken gebruikt die mooie bezoekcijfers toonden. Inmiddels beschikken we over meer betrouwbare cijfers, die echter lager uitvallen. In 2019 tellen de nieuwe statistieken op www.pipemuseum.nl 73.500 site-visits. Voor www.pijpenkabinet.nl zien de cijfers er heel anders uit namelijk 200.000 web-bezoekers in dit jaar. Dat is dus beduidend hoger dan de nieuwere website met de database! Komend jaar wordt het de uitdaging dàt cijfer fors omhoog te krijgen.

Exposities
Het bijzondere legaat Van Tienhoven-van Ewijk dat in 2018 als tentoonstelling onder de titel "De Zilverschat" was opgesteld, is nu vaste presentatie geworden. De wens hiervoor een grotere vitrine te bestemmen kon nog niet gerealiseerd worden. Het blijft in de planning in de achterbouw van het museum een monumentale kast in te richten.

Tijdens de Museumweek (8 tot 15 april) adverteerde het Amsterdam Pipe Museum onder de noemer "Ons echte goud" met bijzondere tabakspijpen van goud, onlangs in Tokio aangekocht. Na de museumweek verdwenen deze exclusieve pijpen helaas weer in het depot

Van 15 juni tot 24 augustus toont het Amsterdam Pipe Museum een keuze uit de aanwinsten van het afgelopen jaar. Inmiddels is deze activiteit een traditie die vooral gewaardeerd wordt door die bezoekers die meer actief bij het functioneren van het museum betrokken zijn.

Van 1 oktober 2019 tot 15 november 2019 sloot ons museum aan bij het thema van de maand van de geschiedenis met "Zij/Hij - Genderverschillen in pijproken" met tabakspijpen bestemd voor vrouwen zonder dat zij een mannenrol vervullen. De mini expositie toonde kenmerkende vrouwenpijpen van de Oostkaap, uit Kameroen of van de Japanse geisha's.

Een ander aantrekkelijk thema was de tentoonstelling "Pijpen van koppensnellers". Van 16 november 2019 tot 18 januari 2020 toonden wij uit onze depotcollectie bijzondere pijpen van de Nagastam in noordoost India.

Tenslotte was er van 20 december 2019 tot 20 januari 2020 werk te zien van de kunstenares Doreen Wittenbols. Het beroemde portret van de Franse portrettiste Mme. Vigee-Le Brun uit onze collectie inspireerde haar om zelfportretten te maken als foto aangevuld met verf om zo veroudering of juist verjonging te suggereren. Echt een kunstproject waarvan het resultaat simultaan ook in Arti et Amicitia op het Rokin te zien was.

Publiciteit en vermeldingen in de pers
Op 27 mei 2019 verleende Tripadvisor ons museum een nieuwe kwalificatie. De laatste jaren ontvingen wij een Certificate for Excellence vanwege onze bezoekers die het museum met een zeer ruime voldoende beoordeelden. Nu we deze award vijf jaar achtereen ontvangen hebben, levert dat een nieuwe kwalificatie op: Hall of Fame. Daarnaast krijgt ons museum het label Travellers’ Choice omdat we al jaren in de top-tien staan. We dragen deze titels met trots en blijven onze gasten een onverwacht rijke ervaring bieden te midden van onze wereldwijde collecte.

De rubriek Nieuwsberichten op onze website www.pipemuseum.nl melde dit jaar 41 nieuwsitems, korte berichten die ook op Facebook geplaatst werden.

Ter gelegenheid van het vijftigjarige bestaan van onze collectie schreef stichter Don Duco ruim vijftig dagboekfragmenten van evenementen van uit de afgelopen halve eeuw. Het werd een soap die vijftig jaar museumgeschiedenis naar voren haalt. Vooral via Facebook werd deze reeks door velen actief gevolgd.

Op 5 maart hield Benedict Goes een lezing tijdens de Conferentie van Digitaal Erfgoed Nederland (DEN) in Rotterdam, waar hij het pipeportal in wording presenteerde. Onze digitale samenwerking van meerdere collecties, zelfs op Europese schaal wekte bewondering bij het gespecialiseerde publiek, dat bestond uit directeuren en stafmedewerkers van musea en archieven verantwoordelijk voor de online zichtbaarheid van erfgoedcollecties.

Beheer museumpand
Het regulier onderhoud bleef dit jaar, na enkele grote projecten in de afgelopen jaren, beperkt, met uitzondering van het vervangen van een verrot kozijn. Daarnaast is op zolder een nieuwe opslag voor kantoor- en verzendmaterialen ingericht, waardoor elders meer depotruimte voor de collectie werd verkregen.