Een eeuw van verandering
nabloei en verval van de Europese kleipijp
door D.H. Duco
De tabakspijp is tegenwoordig nagenoeg uit het straatbeeld verdwenen, maar in de 19de en eerste helft van de 20ste eeuw was dat wel anders. Talloze fabrieken verspreid over West-Europa fabriceerden pijpen in aantallen van miljoenen per jaar om de rokers steeds van modieuze en innovatieve producten te voorzien. Op zich geen feit om je druk over te maken, maar Duco zorgt er met zijn nieuwste boek voor dat dit aspect van het allerdaagse leven van weleer als herinnering bewaard blijft.
Lastig bij deze opgave was dat het goedkope rokertje nauwelijks in de bronnen voorkomt en de kleipijp als breekbaar artikel slechts fragmentarisch bewaard is. Eén bron geeft wel een inzicht: de productcatalogus van de fabrikanten, gedrukt als monsterboek voor vertegenwoordigers of bestellijst voor winkeliers. Deze uiterst zeldzame tijdsdocumenten heeft Duco gedurende dertig jaar opgespoord en bestudeerd.
Uit dit documentatiemateriaal doemt een volstrekt nieuw beeld op van dit nijverheidsproduct. Wij kunnen ons nauwelijks een voorstelling maken van de modegevoeligheid van de pijp in het Franse Deuxième Empire (1830-1870): de geëngageerde roker koos bewust een pijpje naar zijn politieke of culturele voorkeur. Er ontstaan in deze vroeg-industriële tijd bedrijven met meer dan duizend modellen! In België wordt deze stijl in afgezwakte vorm geïmiteerd, aangevuld met de Nederlandse traditionele lange pijp.
De auteur verklaart het daaropvolgende verval van de nijverheid vanuit elke mogelijke achtergrond: economisch, sociaal, politiek, maar in de eerste plaats door veranderende rookgewoonten van de consument. Tegelijkertijd blijven er in heel Europa innovatieve tendensen, groot en klein, in design, materiaal en afwerking, steeds weerspiegeld in het reclamemateriaal. Zo komen pijpenmakerijen in Engeland, Nederland, Duitsland en Scandinavië ieder met hun eigen karakteristieken aan bod.
Door de verhelderende tekst en het gebruik van origineel illustratiemateriaal dat steeds een reeks producten van de meer dan 80 fabrieken laat zien, is het boek een ware eye-opener. Rustig bladerend door de 192 pagina’s blijkt er aan een gewoon artikel zoveel te beleven! Pijprokers zullen zich verbazen over de excentrieke decoraties van de rookinstrumenten van hun voorvaders. Voor historici en archeologen is het boek de enige bron om over dit negentiende en twintigste eeuwse gebruiksvoorwerp begrip te verwerven. Verder zal een ieder die zich bezig houdt met de ontwikkeling van kunstnijverheid, van design, van het fabriekswezen, van reclame en reclamedrukwerk in het boek Een eeuw van verandering onvermoede informatie vinden.
Terecht stelt de inleiding dat de kleipijp is vervlogen met het sop van de belleblaaspijp en slechte voortleeft als museaal voorwerp. Als conservator van het Pijpenkabinet, tegenwoordig het Amsterdam Pipe Museum, bewijst Duco andermaal, dat het evenwel een boeiende historie in zich draagt !
---------------------
Uitgever: Amsterdam Pipe Museum - Stichting Pijpenkabinet, Amsterdam, 2004
ISBN 90-70849-22-4
192 pagina's, complete Nederlandse èn Engelse tekst
formaat 29 x 22 cm, paperback
363 illustraties, meer dan 1500 pijpen afgebeeld
Prijs € 50 (exclusief verzendkosten)