Jaarverslag 2022
Algemeen
In het afgelopen jaar 2022 zou het museum zijn koers na twee Corona-gedomineerde jaren hernemen. Uiteindelijk viel dat niet mee. Januari was het museum nog gesloten wegens lockdown. Daarna kwam de activiteit veel langzamer op gang dan verwacht. Pas vanaf augustus zagen we weer meer serieuze bezoekers. Dat de winkelomzet navenant beneden peil bleef is niet verwonderlijk. Reden was het gebrek aan buitenlandse cultuurtoeristen, de voornaamste bezoekers van het Amsterdam Pipe Museum. De positieve keerzijde is dat er meer tijd was voor concentratie dan andere jaren.
Bestuur en personeel
In het afgelopen jaar vergaderde het bestuur drie maal (13 juni, 11 oktober en 20 december 2022). Daarnaast was er zo nodig telefonisch contact. Het advies Bemelmans, in najaar 2021 gestart dat in juni tot afronding kwam, was een terugkerend thema. Het sterk afgenomen bezoek maakte dat de vrijwilligers ook in 2022 niet meer aan de slag kwamen, behoudens Syl de Boer Baggers op incidentele basis. Ook IJsbrand van Dijk kon als objectbeschrijver doorwerken.
Benedict Goes nam actief deel aan de vergaderingen van OAM en MOAM, het overleg Amsterdamse musea en volgde de ontwikkelingen van Amsterdam&Partners. Twee collegiale bezoeken werden gebracht aan de musea in Valkenswaard en Saint-Omer.
Aanwinsten
Ons beleid in collectievorming richt zich met name op het vinden van hoogwaardige objecten die een zichtbare aanvulling zijn op de collectie. Die blijken moeilijker bereikbaar door de sterk oplopende prijs van topstukken in de antiekhandel. Steeds vaker worden wij in internationale veilingen door tegenbieders overboden. Enerzijds een teken dat wij objecten van hoge kwaliteit traceren, anderzijds dat de markt hiervoor extreme prijzen betaalt. Wel blijkt dat we geregeld aanbiedingen krijgen van spullen die mensen aantreffen bij het opruimen van het ouderlijk huis. Helaas is de kwaliteit daarvan doorgaans te slecht. In goed overleg komen deze pijpen en tabakscuriosa in onze museumwinkel terecht.
Een aankoop in de eerste categorie is een tabakspijp uit 1712 gemaakt van Böttger steengoed, voorloper van het Europese porselein. Dit bijzondere aanbod van een Duits veilinghuis wisten wij mede dankzij steun van Hendrik Muller Fonds en de Gravin van Bylandt Stichting te bemachtigen. We komen hier in 2023 ruimschoots op terug in de pers.
Van geheel andere orde was de overname van de collectie van Martijn Steenbergen, die als amateur in de jaren 1980 actief heeft gegraven in de Goudse binnenstad. Deze aankoop sluit aan bij de wens over adequater studiemateriaal te beschikken voor het nieuwe handboek. Door selectie van aanvullingen op onze studiecollectie bodemvondsten kreeg deze meer samenhang en nuance.
Lopende het jaar werden incidenteel zeer gevarieerde objecten toegevoegd. Uit Italië kwam een vroege figurale Ulmpijp met een soldatenportret, uit Engeland het proefmodel voor een Dunhill-pijp gewijd aan de landing op de maan. Een groep etnografische pijpen van de Lobi en Frafra, ooit meegebracht uit Opper-Volta, is afkomstig van een Friese landbouwingenieur. Een pijpenetui van de Xhosa met een mannen- en een vrouwenpijp en een benen snuiflepel van de Moche uit Peru kwamen van een etnograficabeurs. De deelcollectie tabakscuriosa werd aangevuld met een zilveren tabaksdoos met het profielportret van stadhouder Willem V. Als pendant van een Delftse snuiftabakspot reeds in onze collectie aanwezig vonden we een identiek exemplaar met voorstelling van de Amsterdamse Waag.
Opnieuw werd materiaal uit pijpenrokersclubs gedoneerd. Nu ging het om prijsbekers en andere trofeeën van de Dordtsche pijproker Hans Sonderman die wereldwijd furore maakte. Met deze aanvulling bezit onze collectie een compleet ensemble van de rookcultuur in verenigingsverband van de laatst decennia, een gebruik dat geleidelijk aan het verdwijnen is. Een andere onverwachte donatie betreft een groep design-asbakken uit de jaren 1945 tot 1985 van Kunstpottenbakkerij Zaalberg. De maker kwam deze zelf afleveren bij het museum.
Over 2022 bedraagt de uitbreiding van de collectie 514 objecten waarvan het merendeel, namelijk driekwart tot de deelcollectie bodemvondsten behoort. Ondanks het forse aantal voorwerpen gaat het overwegend om studiemateriaal. Tot de categorie A-status behoren slechts 2 objecten, bij groep B zijn dat 12 stuks, alle overige voorwerpen vallen in de C-categorie. Duidelijk is dat de groei kwalitatief achter loopt op onze doelstelling.
In 2022 nam het aantal geregistreerde museumvoorwerpen in de collectiedatabase toe van 37.602 naar 38.243. De wat grotere groei van de collectie ten opzichte van het aantal feitelijke aanwinsten zit in nieuwe inschrijvingen in de deelcollectie vignetten. Aan het eind van het jaar waren alle aanwinsten geregistreerd, gefotografeerd en zichtbaar in onze online database.
Beheer collectie en museumpand
Doorgaand wordt aandacht besteed aan de conservering van de collectie. Het aantal organische objecten is de laatste decennia aanzienlijk toegenomen, zij vragen een constante controle. Ongediertebestrijding en geringe temperatuurswisselingen die in de opslagruimtes niet altijd te voorkomen zijn, vragen om begeleiding.
Vanwege corona vindt minder bruikleenverkeer plaats. Wij verleenden medewerking aan een grote kunsttentoonstelling in het Landesmuseum in Bonn, waar Hollandse stillevens vergeleken worden met de zeventiende-eeuwse objecten. Een uitgelezen groep met kleipijpen, een persvorm, drukblok en tabaksvignet en meer liggen voor enkele maanden naast het stilleven van Hubert van Ravesteyn. Voor musea in Alkmaar en Groningen werden facsimile’s van werken op papier gemaakt; de originelen worden vanwege lichtgevoeligheid niet uitgeleend.
Na de renovaties van 2020 van de wanden van de zaal en schilderwerk in het hele museum en in 2021 de restauratie van gevel en dak van het achterhuis verkeert het museumpand in prima staat van onderhoud. Dit jaar werd als laatste onderdeel de schutting vernieuwd.
Digitalisering
De onvolprezen website van het Amsterdam Pipe Museum werd nog nader bijgeslepen. De meest zichtbare veranderingen zijn de plaatsing van nieuwe artikelen in de rubriek verder lezen. Deze nam van 140 naar 182 toe. Van steeds meer bestaande artikelen wordt de Engelse vertaling toegevoegd, als service èn omwille van een betere vindbaarheid door Google.
Als rode draad door 2022 liep de voortgaande digitalisering van de museumcollectie. In 2022 zijn ruim 3.000 unieke objectfoto’s op het web gebracht. De teller voor het aantal unieke online-objectfoto’s staat per 31 december dit jaar op 183.228, een jaar eerder was dat 179.805. De presentatie aan museumobjecten groeide van 35.299 naar 35.909. Deze zijn onder te verdelen in 24.063 pijpen en 11.846 andere objecten.
Ook de website www.pipeportal.eu is belangrijk uitgebreid. De unieke pijpencollectie van Musée Sandelin in Saint-Omer is nooit gefotografeerd, dus in overleg hebben wij in het depot aldaar gewerkt om ruim 2.200 foto’s te maken. Deze zijn in Amsterdam bewerkt en grotendeels in het portal geplaatst, inclusief beschrijving in twee talen. Hiermee is de zeldzame groep kleipijpen van firma Duméril voor het eerst online publiek toegankelijk gemaakt.
Onderzoek en publicaties
Veel tijd is dit jaar besteed aan het handboek over de Nederlandse kleipijp, dat in concept al jarenlang op de plank ligt en ter gelegenheid van ons 50-jarige jubileum had moeten verschijnen. Inmiddels hebben we in eigen beheer de lay-out gemaakt, ondanks de lange weg goed met de gecompliceerde programma’s om te gaan. Dit handboek stimuleerde ook het onderzoek en zelfs de aankoop van een collectie bodemvondstpijpen.
Daarnaast schreef Don Duco in 2022 nog vier artikelen. Het eerste zoemt in op de populariteit van één pijpmodel, de 275 ofwel de lakpunt. Een ander schijnbaar triviaal onderwerp is de betaalpenning, de rekenmuntjes die in de pijpenmakerij gebruikt werden, waarvan een overzicht verscheen. Het tijdschrift Tribal Art publiceerde een artikel over een gesneden en zeer goed gedocumenteerde Maoripijp.
Vanzelfsprekend werd ook de populaire serie Object van de maand op onze website voortgezet.
Bezoekfunctie
Het bezoekersaantal komt in 2022 uit op ca. 1400, een hele verbetering ten opzichte van 350 in 2021, maar nog altijd ver onder het gemiddelde. De lockdown tot eind januari was daar vanzelfsprekend een van de oorzaken van, maar ook daarna kwam de bezoekersstroom langzaam op gang. We zagen dit ook in de statistieken van IAmsterdam. Langzaam groeiden de aantallen bij alle musea in Amsterdam, maar wij liepen hier duidelijk op achter. Vanaf augustus hadden we weer enkele goed lopende maanden, tot de winter inzette. We hopen dat 2023 weer een wat normaler beeld op zal leveren.
Het virtuele bezoek is volgens Google Analytics dit jaar gestegen tot 33.000 bezoekers (2021 was dat 19.200). Hiervan is 42% Nederlandse gebruikers, de overige bezoekers prefereerden de Engelse versie. Gedurende 43.000 sessies werden ruim 300.000 pagina’s bekeken. Dit is een toename van ruim 60% t.o.v. 2021. Meest gebruikte onderdeel is het zoeken in de collectie via de uitgebreide collectie-database.
De Nationale Museumweek in april was dit jaar voor het publiek onvoldoende zichtbaar, ons museum heeft geen extra bezoek ontvangen.
Tijdens Museumnacht 2022 op 5 november was het gezellig druk. Voor de gelegenheid hadden we het beroemde schilderij de slaapkamer in Arles van Vincent van Gogh geleend van het gelijknamige museum. Met dit icoon als achtergrond kon de bezoeker een foto of selfie maken, met een van onze pijpen als rekwisiet. In totaal kregen wij 333 bezoekers, een gemiddelde score waarbij de bezoeker de aandacht kreeg die deze verdient.
Ook dit jaar konden we enkele speciale groepen in het museum verwelkomen. De vrijwilligers van de Archeologie Hotspot, het informatiecentrum in het Allard Pierson Museum, kregen een aangepaste rondleiding. Professionele archeologen uit Canada en Duitsland kwamen voor specifiek advies van onze conservator.
Een bijzondere gebeurtenis was de tekenles in onze museumzaal, georganiseerd voor de Amsterdamse Zondagschilders, een groep gevorderde amateurtekenaars. Zij kregen een keuze aan figurale pijpen die zij met de zestiende-eeuwse techniek van de zilverstift natekenden. Dit leverde enkele fraaie kunstwerkjes op. De oude traditie van tekenen in het museum was voor de deelnemers een ervaring, voor het museum een nieuwe manier om een andere publieksgroep te faciliteren.
In de wisselvitrine in de zaal van het museum hielden wij van half juli tot eind december een kleine tentoonstelling gewijd aan de Ulmer pijp. Zes bijzondere rijk met zilver gemonteerde pijpen overtuigden bezoekers van de wonderlijke statuswaarde van deze pijpen. Daarnaast hielden we in de museumwinkel een bescheiden expo van de tekeningen van pijpen die de Amsterdamse tekenclub maakte.
Publiciteit en activiteiten
Op onze website www.pipemuseum.nl werd de rubriek nieuwsberichten nog altijd voortgezet. Het aantal geposte items in 2022 bedraagt ruim 30.
Meer en meer wordt het museum benaderd met vragen. De meeste gaan over de waarde van pijpen en tabakscuriosa die mensen zelf hebben. Als het alleen om de verkoopprijs gaat om het object op Marktplaats te zetten, dan is dat niet onze taak; daar zijn de veilinghuizen voor. Vanzelfsprekend hebben we geen tijd om uitvoerige essays te schrijven op elk verzoek in de trant van: kunt u iets meer vertellen over… Iedereen wordt hiervoor uitgenodigd het museum te bezoeken om zo meer over de achtergrond te weten te komen; meegebrachte objecten worden dan gratis gedetermineerd.
Onze online webshop functioneert naar behoren, vooral de museumpublicaties worden gevonden. Daarnaast weten de echte liefhebbers de goede kwaliteit bruyèrepijpen te vinden. Een grote tegenvaller was het faillissement van de MuseumDepotShop in oktober 2022. Hierdoor zijn de verkopen van de laatste vijf maanden niet uitbetaald, terwijl de goederen wel door ons geleverd zijn. Voor onze begroting is dat een aanzienlijke strop die zich niet eenvoudig laat compenseren in het huidige economisch slechte klimaat. Bij gebrek aan vertrouwen hebben we besloten om niet mee te gaan in de doorstart van dit in principe sympathieke initiatief.