Jaaroverzicht Amsterdam Pipe Museum 2017

Algemeen
Het jaar 2017 was voor het Amsterdam Pipe Museum een jaar waar we met trots en tevredenheid op terug kunnen zien. Bezoekersaantal en waardering bleef onveranderd groeiend, daaraan gekoppeld bleef ook de omzet van de museumwinkel stabiel. De collectie groeide aanzienlijk en met enkele pareltjes. Het feitelijke museumwerk waarvan het meeste onzichtbaar blijft, nam zoals gebruikelijk veel tijd in beslag.

Bestuur en personeel
Het bestuur vergaderde in 2017 tweemaal ondermeer over de jaarrekening en verslaglegging. Het goede contact tussen voorzitter en secretaris maakt dat vaak een telefoontje voldoende is voor afstemming en advies. Intensief contact was er over ongebruikelijke vormen van collectie-overdracht: een opgeheven museum en een legaat.

Onze participatie aan de verschillende Amsterdamse overleggen tussen collega musea kon worden geïntensiveerd dankzij de inzet van vrijwilligers in het museum. Het team van rondleiders dat vanaf april 2016 de bezoekers ontvangt bleef actief. De oude garde van Danny van Bemmel, Joséphine Duin, Lina Dunaievska en John Papastylianos werd uitgebreid met Eeke Jagers en Haya Khozama. IJsbrand van Dijk rondde zijn promotiefilm over ons museum af maar werkte ook aan de beschrijving van vignetten. Het scala aan vrijwilligers maakt dat ons museum een grote mate van culturele diversiteit vertoont met mensen uit Nederland, Oekraïne, Griekenland en Syrië. Richting publiek wordt er dan ook dankbaar gebruik gemaakt van de verschillende talen. Op 14 september werden alle vrijwilligers verrast met een diner in de museumzaal.

Aanwinsten
De omvang van de collectie van het Amsterdam Pipe Museum nam ook in 2017 over de volle breedte toe. In totaal werden 432 objecten aangewonnen. Het merendeel van deze voorwerpen kwam bij kleine aantallen binnen en is sterk heterogeen. Twee prachtige bodemvondst pijpenkoppen vormen bijvoorbeeld een welkome aanvulling van onze archeologische collectie. Zij werden aangeschaft wegens zeldzaamheid en hoge kwaliteit. Uit Antwerps bezit werd een reeks meerschuimen tabakspijpen verworven, die als onverkochte voorraad uit een pijpenwinkel minstens vijftig jaar onaangeroerd bleven staan. Als ensemble zijn zij zeer waardevol omdat zij de laatste voorbeelden van kwaliteitssnijwerk zijn.

Ook uit de nationale en internationale kunst- en antiekhandel kamen tal van aanwinsten elk van belang zijn ter vervolmaking van de collectie. Twee vroege porseleinen pijpenkoppen uit de fabrieken van Meissen en Höchst zijn belangrijke aanvullingen voor de deelcollectie porselein in de hoogste kwaliteitsgroep. Twee achttiende eeuwse houten pijpen hebben zo mogelijk een nog grotere zeldzaamheid. Een tabakspijp gesneden naar Duits voorbeeld voor een van de Franse koningen is een artistiek hoogtepunt uit een land waar je dergelijke verdiensten niet zou verwachten. Ook voor andere deelcollecties werden opmerkelijke stukken verworven die een grotere diepgang aan de museumverzameling geven.

Uit Delft ontvingen wij van het opgeheven museum Nusantara een reeks voorwerpen rondom het pijproken, het tabaksgebruik, opiumschuiven en het betel- en sirih pruimen uit voormalig Nederlands-Indië. Interessant bij deze etnografische objecten is de lange museale geschiedenis die zij hebben. Kwetsbare beteldoosjes van gevlochten plantenstengels dateren met zekerheid voor het jaar 1890. Een andere groep kwam van de particulier verzameling van Laurens Muusse uit Eindhoven, die vooral vroeg souvenirgoed bevatte. De collectie Van Tienhoven, die aan ons museum gelegateerd werd, kon nog niet worden overgedragen.

Veruit het zeldzaamste stuk van 2017 is een stenen pijpenkop met de voorstelling van een zittende adelaar afkomstig uit een Amerikaanse museumcollectie. Gemaakt door de Haida is dit een van de vroegste voorbeelden van snijkunst in steen die dit volk in de negentiende eeuw zo bekend heeft gemaakt. Een curiositeit van geheel andere uitstraling is een houten pijpenkop, gemaakt naar voorbeeld van de beroemde ontwerpentekeningen van de Duitse Moritz von Schwind. De prenten van deze pijpen werden een paar jaar geleden al verworven, daaraan is nu een originele handgesneden tabakspijp toegevoegd.

Belangrijk was de veiling bij Reeman Dansie in Colchester, waar in december 2017 de collectie van John Adler onder de hamer kwam. Adler was in het voorjaar overleden. Tijdens zijn arbeidzaam leven beheerde hij als derde generatie een groothandel in tabakspijpen. Uit liefhebberij bracht hij een groep opmerkelijke pijpen bijeen, die de erfgenamen nu ter veiling brachten. Wij konden een representatief deel van zijn verzameling aankopen met het accent op meerschuim en bruyère. De totale aankoop uit Adler’s bezit telt 64 exemplaren.

Als gebruikelijk groeide de omvang van de collectie door recente aankopen, maar daarnaast werden aan reeds aanwezige objecten separate nummers toegekend. Dit betrof vooral bodemvondsten uit de studiecollectie. In de collectiedatabase nam het aantal objecten daarom aanzienlijk toe van 32.907 naar 34.129. Alle aanwinsten zijn inmiddels te zien op onze online collectiedatabase, compleet met afbeelding.

Collectiebeheer
In de eerste maanden van het jaar is nog een deel van onze studiecollectie archeologie definitief ingeschreven en gefotografeerd, met als resultaat een relatief grote toename van de omvang van de museumcollectie. Het reguliere opknappen, fotograferen en registreren van de aanwinsten kon volledig binnen het kalenderjaar worden verricht.

Bruiklenen aan musea voor tentoonstellingen betroffen vooral losse voorwerpen of een kleine reeks. Onder de titel Land van Belofte, prostitutie in het A-Kwartier, lagen onze stoutste pijpenkoppen en meest pikante tabacologische voorwerpen te kijk in het Noordelijk Scheepvaartmuseum in Groningen. Het Tassenmuseum in Amsterdam presenteerde in hun zomertentoonstelling De tas maakt de man onder de echte mannenartikelen ook de tabakspijp, inclusief foedraal of pijpentas.

Losse objecten gingen naar het Openluchtmuseum in Arnhem voor de De Canon van Nederland en het Museum Catharijneconvent te Utrecht voor de expositie Luther. Zeer opvallend was de bovenmaatse pijp die het Stadsarchief Amsterdam leende voor hun prachtige expositie topografische tekeningen getiteld Kijk Amsterdam.

Digitalisering
Er is weer een grote hoeveelheid tijd en energie gestoken in de voortgang van onze digitalisering die nu in de afrondende fase komt. In 2017 werden circa 5.000 nieuwe foto's gemaakt waarmee het totale bestand van online-objectfoto’s de magische grens van 150.000 verschillende opnames overschreed. Het aantal op het web raadpleegbare museumobjecten steeg van 27.390 naar 31.016 voorwerpen. Daarmee is meer dan 90 procent van ons bezit mondiaal beschikbaar. In dit opzicht heeft ons museum nog altijd een voorbeeldfunctie, vooral ook door de enorme omvang van onze online database.

In juli 2017 zijn alle foto’s op de website vernieuwd om ze van een nieuw watermerk te voorzien. Hiermee is de naamswijziging van Pijpenkabinet naar Amsterdam Pipe Museum overal doorgevoerd. Naast de reeds genoemde deelcollectie archeologie lag in 2017 het accent op objectfoto’s uit de vaste presentatie. Dat laatste was een zeer tijdrovende klus omdat daarvoor de expositie volledig gedemonteerd moest worden om na fotografie weer te worden opgebouwd. Dit kon uitsluitend op zon- en feestdagen worden uitgevoerd.

Dankzij de inzet van Jurgen de Jonge van Weblogics bleven zowel de oude als de nieuwe website het hele jaar door zonder onderbreking raadpleegbaar.

Eind 2017 nam het Amsterdam Pipe Museum het initiatief voor een nieuw project: het creëren van een portal voor Europese tabaksmusea. Hierover komt volgend jaar meer nieuws.

Onderzoek en publicaties
In 2017 zijn vier artikelen op het web gebracht. Een uitgebreid artikel is gewijd aan een lonenboek van de firma P. Goedewaagen & Zoon bijgehouden over 1917 ofwel precies een eeuw geleden. Een tweede artikel gaat in op de wisselwerkingen tussen figurale tabakspijpen van porselein en die van klei. Een inleiding op de houten pijp uit Ulm plaatst de verschillende objecten in onze museumcollectie in historisch perspectief. Tenslotte werd de bijzondere cassette met ontwerptekeningen van Jean Perron in een artikel besproken.

In het Jaarboek Vereniging Vrienden Etnografica verscheen een artikel over gefigureerde tabakspijpen uit Kameroen. Opnieuw is veel tijd gestoken in het verwerken van tacit knowledge in onze database. Daarnaast is de serie Object van de maand voortgezet.

Bezoekfunctie
De grote stijging in het bezoekcijfer topte dit jaar af, zoals op onderstaande staat te zien is.

jaar                                          2015           2016           2017

Museumkaarthouders                888           1330           1264
IAmsterdam card                     1712           2059           2290
vol betalend                               123             241             259
gratis bezoekers                           95             199             223
  Museumnacht                          550             285             354

Totaal museumbezoekers       3.368          4.114          4.390

Voor de Nationale Museumweek begin april werd een opvallend rijk object in de schijnwerpers te gezet in de rubriek: ‘Ons echte goud’. In de centrale tafelvitrine stond dit keer een Franse maarschalkspijp met zeven in zilver uitgevoerde kanonnen die als de pijp in gebruik is spontaan beginnen te roken. Het gaat om  een recente aanwinst.

Op zaterdag 14 oktober was er weer de jaarlijkse City Walk met 20.000 deelnemende passanten. Participatie leverde niet zozeer bezoekers op als wel grotere naamsbekendheid.

Voor de vierde maal nam het Amsterdam Pipe Museum deel aan de Museumnacht op zaterdag 4 november. Ons thema dit jaar was optimaal Engels met een acteur die een heuse Sherlock Holmes neerzette en tevens als rondleider zijn diensten verleende. Dit leverde fraaie foto’s op. Engels was ook het menu van de bar tabac met Ginger Ale en allerlei Engelse hapjes. Het evenement liep van 19 uur 's avonds tot 2 uur ’s nachts en was aangenaam en onderhoudend.

Enkele bekende bezoekers waren dit jaar Erik Stokkebye jr. van de gelijknamige Amerikaans-Deense tabaksketen en de Zwitserse artisan-pijpmaker Roman Peter.

Exposities
De bekende aanwinsten expositie, inmiddels een traditie, wordt door ons publiek zeer gewaardeerd. Naast de expositie van een bijzondere meerschuim pijp tijdens de Museumweek was er in het kader van de Museumnacht een minitentoonstelling ingericht gewijd aan Sherlock Holmes pijpen. Onder de titel Kalebassen van Sherlock waren verwonderlijke kalebaspijpen tot eind 2017 te zien.

Publiciteit en vermeldingen in de pers
Voor het derde achtereenvolgende jaar ontving het museum van Tripadvisor het certificaat van uitmuntendheid, voor aanhoudende hoge waardering die bezoekers ons geven.

Het persbericht 'la pipe du maréchal' van begin juni 2017 bracht een unieke aanwinst onder de aandacht: een meerschuim pijp met een hoogversierd zilveren deksel.

De in eigen beheer door IJsbrand van Dijk gemaakte promotiefilm van het Amsterdam Pipe Museum werd in april op onze Facebook pagina gelanceerd.

AT5 en TV-Noord-Holland namen een aflevering van de serie Meesterwerken op, waarin presentator Midas Meester ons museum bezocht en uitleg kreeg van Benedict Goes. Zeer toepasselijk werd in zang en klavecimbel de Tabakscanate van Johann Sebastian Bach uitgevoerd in het museum. De uitzending is talloze malen herhaald op de regionale TV.

In augustus kwam een tweede filmploeg, nu van KRO-NCRV voor een opname van het populaire programma Binnenste Buiten op NPO2. Dit leverde een fraai inzicht in het museumpand met de collectie en bibliotheek op. Deze veel bekeken uitzending zorgde voor een duidelijke toename van Nederlandse bezoekers.

Op Facebook plaatsten wij dit jaar 60 berichten, in 2016 waren dat er 45. Terugkomer is de populaire serie ‘Object van de Maand’, daarnaast konden allerlei nieuwtjes gedeeld worden. Uiteraard zijn deze nieuwsitems ook op onze eigen website te zien.

Het bezoekersaantal van www.pipemuseum.nl in 2017 is spectaculair toegenomen tot 552.400 bezoekers. In 2016 lag dit cijfer op 117.000. De extreme toename is dankzij een banner op de oude site die een goede verwijzing naar de nieuwe site geeft. Het bezoek aan de oude site www.pijpenkabinet.nl daalde dan ook voor het eerst in jaren tot 49.454 unieke bezoekers (71.365 in 2016). Het webbezoek levert dus een totaal op van ruim 600.000 bezoekers!

Beheer museumpand
Voorjaar 2017 bleek vervanging van de negentiende eeuwse dakkapellen noodzakelijk. Eén daarvan kon worden uitgevoerd, de tweede moest wachten op voorbereidende werkzaamheden door de buren. Dat project staat 2018 op de agenda. Tenslotte is er in augustus een nieuwe telefooninstallatie gekomen inclusief een nieuwe codering voor het alarm. In dezelfde maand werd de UV-wering aan de zonzijde vervangen voor een zwaardere.